Rozwiązanie umowy o pracę z członkiem zarządu a prawo do odprawy – zgodnie z ustawą o zwolnieniach grupowych

Członkowie zarządu mogą prowadzić sprawy spółki wyłącznie na podstawie powołania. Zazwyczaj jednak, oprócz stosunku powołania, członek zarządu jest zatrudniony w spółce na podstawie kontraktu menadżerskiego lub umowy o pracę.

W wypadku tej ostatniej członek zarządu podlega większości regulacji prawa pracy – również dotyczących rozwiązywania stosunku pracy – w takim samym zakresie jak inni pracownicy.

Odprawa  – kiedy pracodawca powinien ją wypłacić w związku z rozwiązaniem umowy o pracę?

Ustawa z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników („Ustawa”) określa przesłanki nabycia przez pracownika prawa do odprawy w związku z rozwiązaniem z nim umowy o pracę. Przesłanki te dotyczą rozwiązania stosunku pracy w ramach zwolnienia grupowego (art. 8 ust. 1 Ustawy). Ustawa przewiduje jednak szczególne regulacje w zakresie wypłaty odprawy również w wypadku rozwiązania umowy w tzw. trybie indywidualnym – na podstawie art. 10 ust. 1 Ustawy. Tym samym również jednostkowe rozwiązanie umowy o pracę, w przypadkach, których nie dotyczą ustawowe progi wynikające z art. 1 Ustawy, może rodzić obowiązek wypłaty odprawy.

Przepisy Ustawy zawężają krąg pracowników uprawnionych do otrzymania odprawy. Zawężają go do tych pracowników, w których przypadku rozwiązanie umowy następuje „z przyczyn niedotyczących pracowników, jeżeli przyczyny te stanowią wyłączny powód uzasadniający wypowiedzenie stosunku pracy”. W ramach tego sformułowania wyodrębniamy dwie przesłanki:

• wystąpienie przyczyny niedotyczącej pracownika oraz
• fakt, że jest ona wyłącznym powodem rozwiązania umowy z pracownikiem.

Trzeba jednak podkreślić, że nie wszyscy pracodawcy będą podlegać wyżej wymienionym regulacjom. Przepisy Ustawy stosuje się do rozwiązywania stosunków pracy przez pracodawców zatrudniających co najmniej 20 pracowników. U pracodawców, u których poziom zatrudnienia jest niższy, Ustawa nie będzie mieć zastosowania. Pracodawcy ci nie są zobowiązani do wypłaty odprawy na podstawie Ustawy, bez względu na zakres i przyczyny zmian w zarządzie spółki.

Odwołanie z funkcji członka zarządu jako przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę

Osoby pełniące funkcje członków zarządu, w wypadku odwołania z zarządu, zazwyczaj definitywnie kończą współpracę ze spółką – oznacza to zarówno odwołanie ze stanowiska, jak i rozwiązanie umowy o pracę. Powołanie do zarządu i umowa o pracę kreują dwa odrębne stosunki prawne, które trzeba osobno zakończyć.

• Powołanie – na podstawie uchwały właściwego organu (zgromadzenia wspólników/akcjonariuszy lub rady nadzorczej).
• Stosunek pracy – wedle reguł Kodeksu pracy (art. 30).

W wypadku umowy o pracę jej wypowiedzenie musi wskazywać przyczynę tego wypowiedzenia, co wynika z art. 30 § 4 Kodeksu pracy.

Zwyczajowo umowy o pracę zawarte z członkami zarządu są ściśle skorelowane z pełnioną przez nich funkcją w zarządzie. Funkcja w zarządzie jest wskazana w opisie stanowiska lub rodzaju pracy. Takie działanie daje możliwość wypowiedzenia umowy o pracę w związku z odwołaniem z zarządu. Orzecznictwo Sądu Najwyższego jest tutaj dość jednoznaczne – odwołanie z zarządu spółki uzasadnia rozwiązanie umowy o pracę. Tak stwierdził m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 listopada 1997 r., sygn. akt I PKN 388/97: „Odwołanie pracownika ze stanowiska prezesa zarządu spółki akcyjnej stanowi przyczynę uzasadniającą wypowiedzenie mu umowy o pracę, której zawarcie wiązało się bezpośrednio z powołaniem go na to stanowisko”.

Nie budzi zatem wątpliwości sekwencja zdarzeń, w której dochodzi do odwołania z zarządu. W konsekwencji powyższego następuje wypowiedzenie przez pracodawcę umowy o pracę członkowi zarządu, gdzie jako przyczynę wypowiedzenia wskazano odwołanie z zarządu spółki.

Kiedy członek zarządu spółki ma prawo do odprawy?

Przepisy Ustawy stosuje się również do umów o pracę członków zarządu, dlatego po stronie pracodawcy mogą wystąpić dodatkowe obowiązki w zakresie odprawy. Powstaje więc pytanie, czy wskazanie jako przyczyny rozwiązania umowy o pracę „odwołania z zarządu spółki” skutkuje obowiązkiem wypłaty odprawy wynikającej z Ustawy. Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba zastanowić się, czy taka przyczyna jest „niedotyczącą pracownika”.

Ciężar dowodu spoczywa na pracodawcy

Rozstrzygnięcie nie jest oczywiste. Samo odwołanie z zarządu jest skutkiem sumy pewnych okoliczności, które doprowadziły do tej decyzji. Równie dobrze może być to pokłosie decyzji o optymalizacji kosztów i redukcji liczebności w organie, jak i negatywna ocena realizacji obowiązków przez danego członka zarządu. Kwestię tę poruszał Sąd Najwyższy, wskazując, że to właśnie dotarcie do tej przyczyny odwołania jest kluczowe dla oceny, czy wystąpiła przesłanka niedotycząca pracownika (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2010 r., sygn. akt II PK 184/09).

Co jednak istotne, ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na pracodawcy. To pracodawca ma obowiązek przedstawić w procesie takie dowody i argumenty, które wykażą, że decyzję o odwołaniu z pełnionej funkcji podjęto z przyczyn leżących po stronie pracownika. Warto pamiętać, że przyczyny nie muszą leżeć po stronie pracodawcy, ważne jest tylko, aby nie były po stronie pracownika. (Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 lipca 2018 r., sygn. akt II PK 105/17: „Dla prawa do odprawy nie ma znaczenia, czy rozwiązanie stosunku pracy nastąpiło z przyczyn leżących po stronie pracodawcy, ale istotne jest to, czy były to przyczyny niedotyczące pracownika”).

Druga przesłanka określona w art. 10 ust. 1 Ustawy to wyłączność przyczyny niedotyczącej pracownika. Tę okoliczność będzie można rozstrzygnąć tylko na gruncie danej sprawy. Należy jednak pamiętać, że aktualność zachowa tutaj wskazana powyżej reguła ciężaru dowodu po stronie pracodawcy.

Pracodawcy powinni liczyć się z obowiązkiem zapłaty odprawy byłemu pracownikowi – członkowi zarządu

Pracodawcy powinni się liczyć z obowiązkiem zapłaty odprawy byłemu pracownikowi – członkowi zarządu, jeżeli jego umowa o pracę rozwiązuje się w związku z odwołaniem z zarządu, za którym stały okoliczności niedotyczące pracownika i jest to wyłączną przyczyną zakończenia pracy. Co istotne, ciężar dowodu pozostaje po stronie pracodawcy. W wypadku braku podstaw do wypłaty odprawy pracodawca powinien dysponować odpowiednimi dowodami w tym zakresie, tak aby móc je później zaprezentować przed sądem.

Warto zwrócić również uwagę, że odprawa przysługująca na mocy ustawy może być odrębną od tej wynikającej z umowy o pracę. Stąd, w zależności od postanowień konkretnej umowy, może okazać się, że pracownikowi przysługiwać będą dwie odprawy – ta z Ustawy i ta z umowy o pracę. Kluczowa w tym zakresie będzie interpretacja zdarzenia prawnego będącego podstawą do wypłaty każdej z odpraw.