Zabezpieczenie wniosku o sanację poprzez zawieszenie postępowania zabezpieczającego i uchylenie zajęć rachunków bankowych

Przepisy ustawy Prawo restrukturyzacyjne wprost przewidują możliwość zabezpieczenia wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego poprzez zawieszenie postępowań egzekucyjnych prowadzonych w celu dochodzenia należności z mocy prawa objętych układem oraz uchylenie zajęcia rachunków bankowych. Powstaje pytanie czy sąd restrukturyzacyjny może, na zasadzie analogii, zawiesić również postępowania zabezpieczające prowadzone w stosunku do należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylić zajęcia rachunków bankowych?

Zgodnie z art. 268 ust. 2 w zw. z art. 286 ust. 2 ustawy Prawo restrukturyzacyjne (dalej: pr. rest.) Sąd może, na wniosek dłużnika lub tymczasowego nadzorcy sądowego, zawiesić postępowania egzekucyjne prowadzone w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylić zajęcie rachunku bankowego. Powyższe zapisy są urzeczywistnieniem jednej z naczelnych  zasad wszystkich postępowań restrukturyzacyjnych, jaką jest ochrona słusznych praw dłużnika. Ustawodawca już w uzasadnieniu do projektu ustawy pr. rest. wskazał, że postępowanie restrukturyzacyjne będzie prowadzone w interesie dłużnika – celem postępowania jest bowiem restrukturyzacja przedsiębiorstwa dłużnika i zapobieżenie jego likwidacji. Z tego powodu p.rest. przewiduje możliwość udzielenia dłużnikowi ochrony przed wierzycielami przez regulacje dotyczące zawieszania postępowań egzekucyjnych i możliwość uchylenia zajęć. W konsekwencji nie budzi wątpliwości, że dłużnik, który złożył wniosek o otwarcie postępowania sanacyjnego może poszukiwać ochrony poprzez zawieszenie postępowań egzekucyjnych prowadzonych w celu dochodzenia należności objętych z mocy prawa układem oraz może wnioskować o uchylenie zajęć rachunków bankowych.

Rodzi się natomiast pytanie czy udzielana dłużnikowi ochrona może również polegać na zawieszeniu toczących się postępowań zabezpieczających i uchyleniu zajęć rachunków bankowych dokonanych w toku takich postępowań. Przedstawiony powyżej problem ma niebagatelne znaczenie dla wielu przedsiębiorców, choćby w stosunku do których organy kontroli skarbowej wydały decyzję i określiły przybliżoną kwotę zobowiązania podatkowego. Bardzo często w tego rodzaju decyzjach zawarte jest także postanowienie o zabezpieczeniu na majątku podatnika, która to decyzja, w myśl art. 239c Ordynacji podatkowej, ma rygor natychmiastowej wykonalności z mocy prawa. Z tego też powodu organy skarbowe dokonują od razu zajęć rachunków bankowych, a podatnik z dnia na dzień traci płynność finansową. Z kolei fiskus nie przejmuje się tym, że po przeprowadzeniu właściwego postępowania wymiarowego może okazać się, że nie ma jednak racji i podatek ostatecznie nie jest należny. Organy skarbowe najczęściej nie biorą pod uwagę tego, że zabezpieczona kwota może być zamrożona przez długie miesiące, co w zdecydowanej większości przypadków będzie rodziło po stronie przedsiębiorcy konieczność złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości z uwagi na utratę zdolności do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

W takim przypadku, w celu ratowania przedsiębiorstwa (uniknięcia upadłości) najlepszym, dopuszczalnym rozwiązaniem jest niezwłoczne złożenie wniosku o otwarcie postępowania sanacyjnego wraz z wnioskiem o zawieszenie postępowania zabezpieczającego i uchylenie zajęć rachunków bankowych. Pomimo literalnego brzemienia przepisu art. 268 ust. 2 w zw. z art. 286 ust. 2 pr. rest., w którym jest mowa tylko o zawieszeniu postępowania egzekucyjnego, powinno dopuścić się możliwość zawieszenia również postępowania zabezpieczającego i uchylenia zajęć rachunków bankowych dokonanych w toku takich postępowań.

Głównym argumentem przemawiającym za dopuszczalnością zawieszenia postępowań zabezpieczających i uchylenia zajęć rachunków bankowych jest wspomniana wyżej naczelna zasada ochrony słusznych praw dłużnika oraz cel, dla którego prowadzone jest każde postępowanie restrukturyzacyjne. Zgodnie z art. 3 ust. 1 pr. rest., celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie ogłoszenia upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami, a w przypadku postępowania sanacyjnego – również przez przeprowadzenie działań sanacyjnych, przy zabezpieczeniu słusznych praw wierzycieli. Zdaniem Sędziego Stanisława Gurgula: „Głównym założeniem projektu jest wprowadzenie skutecznych instrumentów  pozwalających na przeprowadzenie restrukturyzacji przedsiębiorstwa dłużnika i zapobieżenie jego likwidacji. Zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika w wielu przypadkach jest znacznie korzystniejsze dla wierzycieli niż jego likwidacja. Zachowanie przedsiębiorstwa dłużnika oznacza również zachowanie miejsc pracy oraz, co do zasady, możliwość nieprzerwanego realizowania kontraktów, a więc ma pozytywne znaczenie społeczne i gospodarcze (…)” (S. Gurgul, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz do art. 3, Legalis).

Przenosząc powyższe rozważania na funkcjonowanie (żywot) przedsiębiorcy nie budzi wątpliwości, że zabezpieczenie znacznych sum w toku postępowania zabezpieczającego i przekazanie ich do depozytu powoduje, że obowiązany zapewne od razu stanie się niewypłacalny lub co najmniej w niedługim czasie uzyska taki status, gdyż jego środki obrotowe zostaną zamrożone na długie miesiące trwania podatkowego postępowania wymiarowego.  Nie można bowiem wykluczyć sytuacji, że prowadzone postępowanie wymiarowe zostanie zakończone w sposób korzystny dla przedsiębiorcy, a w konsekwencji dokonane zabezpieczenia upadną.  W związku z powyższym, skoro ustawodawca na przedpolu otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego wprost dopuszcza możliwość zawieszenia dalej idącego postępowania egzekucyjnego prowadzonego w oparciu o tytuł wykonawczy, to tym bardziej powinno dopuścić się zawieszenie postępowania zabezpieczającego prowadzonego w oparciu o natychmiast wykonalną decyzję organu. Oba postępowania mają dla przedsiębiorcy ten sam ekonomiczny skutek – pozbawienie władztwa nad środkami pieniężnymi zgromadzonymi na rachunkach bankowych, z tą różnicą, że w egzekucji przedsiębiorca „traci” środki bezpowrotnie.

Mając powyższe na uwadze, w mojej ocenie, mając na uwadze naczelną zasadę prawa restrukturyzacyjnego oraz cel postępowania restrukturyzacyjnego, sąd restrukturyzacyjny może, na zasadzie analogii, zawiesić również postępowania zabezpieczające prowadzone w stosunku do należności objętych z mocy prawa układem oraz uchylić zajęcia rachunków bankowych. Należy podkreślić, że w przypadku uchylenia zajęć rachunków bankowych sąd obowiązkowo powołuje tymczasowego nadzorcę sądowego, który musi wyrazić zgodę na wszelkie dyspozycje dłużnika co do środków zgromadzonych na rachunku, co w dostateczny sposób zabezpiecza słuszny interes wierzycieli. Należy również wskazać, że podobną analogię dopuszczają komentatorzy w odniesieniu do określonych postępowań restrukturyzacyjnych. Pomimo tego, że przepisy art. 259 ust. 1, 278 i 312 pr. rest. stanowią wprost o zawieszeniu tylko postępowań egzekucyjnych, to w doktrynie nie budzi wątpliwości, że z dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego zarówno postępowania egzekucyjne, jak i  zabezpieczające związane z dochodzeniem wierzytelności objętych układem, ulegają zawieszeniu (tak np. Filipiak Patryk (red.), Hrycaj Anna (red.), Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz do art. 170, Opublikowano: WK 2017; oraz Piotr Zimmerman, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz do art. 170, Legalis 2016)).