Split payment, czyli bezpardonowa walka z luką w VAT

Prowadzone od wielu lat prace nad uszczelnieniem systemu VAT i dążeniem do zlikwidowania tzw. luki w VAT skutkowały w ostatnich latach wprowadzeniem, między innymi, takich rozwiązań jak solidarna odpowiedzialność podatników (art. 105a ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j.: Dz.U. 2017, poz. 1221 z późn. zm.) – dalej: ustawa o VAT) czy reverse charge (art. 17 ustawy o VAT). Mechanizmy te, w zestawieniu ze wzmożonymi działaniami organów administracji skarbowej oraz zaostrzeniem przepisów penalizujących zachowania skutkujące bezprawnym uszczupleniem daniny publicznej, nie przyniosły dotychczas pożądanych efektów. Dążąc do uszczelnienia systemu VAT, rząd Polski w maju 2017 r. przedstawił projekt ustawy mającej na celu wprowadzenie tzw. podzielonej płatności (ang. split payment). Projekt pod koniec września 2017 r. trafił do Sejmu. Zgodnie z założeniami mechanizm podzielonej płatności ma zacząć obowiązywać od kwietnia 2018 r.

Istotą mechanizmu podzielonej płatności jest dokonanie podziału ceny za towar lub usługę na kwotę netto, która płacona jest przez kupującego na bieżący rachunek sprzedawcy oraz wartość podatku VAT, który ma wpłynąć na specjalnie w tym celu prowadzony rachunek VAT. W konsekwencji, zapłata kwoty należnego podatku VAT realizowana będzie de facto w dniu dokonania zapłaty za towar. Zgodnie z założeniami projektu, mechanizm podzielonej płatności można będzie stosować w transakcjach B2B, rozliczanych za pośrednictwem przelewów bankowych. Rozliczenie w ramach podzielonej płatności nie będzie możliwe w przypadku płatności kartą lub gotówką. Zgodnie z założeniami projektu ustawy to kupujący zdecyduje czy dokona zapłaty za usługę lub towar w sposób tradycyjny, czy z wykorzystaniem mechanizmu podzielonej płatności. Podatnik dokonujący zapłaty VAT na specjalnie w tym celu prowadzony rachunek VAT może liczyć na ograniczenie sankcji przewidzianych w art. 112b i 112c ustawy o VAT. Wyłączeniu w tym wypadku podlega również odpowiedzialność solidarna podatników.

Proponowane rozwiązania w sposób systemowy pozbawiają podatników możliwości swobodnego dysponowania wartością podatku VAT. Wykazana w fakturze kwota podatku VAT, w przypadku zastosowania przez kupującego mechanizmu podzielonej płatności, trafi na rachunek VAT sprzedającego, a tym samym zostanie „zarezerwowana” wyłącznie na rozliczenie tego właśnie podatku.  Przewidziane w projekcie ograniczenia w zakresie dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku VAT każdego podatnika, mogą w praktyce ograniczyć płynność finansową przedsiębiorców.  Skierowany do Sejmu projekt ustawy przewiduje również dodanie „Rozdziału 3a” w ustawie z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j.: Dz.U. 2017 r., poz. 1876 z późn. zm.). Proponowane zmiany w powyższej ustawie dotyczą określenia zasad funkcjonowania tzw. rachunków VAT. Na szczególną uwagę zasługuje proponowany art. 62b ust. 3, który zawiera ograniczenia dotyczące możliwości dysponowania środkami zgromadzonymi na rachunku VAT. Środki zgromadzone na rachunku VAT, zgodnie z projektowanymi zmianami, mają służyć wyłącznie rozliczeniu tego podatku np. poprzez zapłatę VAT w ramach systemu podzielonej płatności lub wpłaty kwoty VAT należnej Skarbowi Państwa. Podatnik dysponujący środkami na swoim rachunku VAT może wystąpić z pisemnym, uzasadnionym wnioskiem o zgodę Naczelnika Urzędu Skarbowego na przesunięcie środków z rachunku VAT na swój inny rachunek. Naczelnik Urzędu Skarbowego może udzielić takiej zgody w terminie 90 dni. Zarówno brak ostrych kryteriów udzielania zgody, jak i długi termin przewidziany na jej wydanie, wydają się kontrowersyjne. Równolegle, projekt zakłada faktyczne zatrzymanie środków zgromadzonych na rachunku VAT w przypadku, gdy podatnik zostanie wykreślony z rejestru VAT, w skrajnym przypadku środki zgromadzone na takim rachunku ulegają przepadkowi na rzecz Skarbu Państwa. Projektowane zmiany zakładają również, aby środki zgromadzone na rachunku VAT zostały wyłączone z masy upadłościowej oraz w pewnym zakresie z masy spadkowej.

W przekazanym Sejmowi w dniu 27 września 2017 r. uzasadnieniu do projektu czytamy:

„Projekt nie ingeruje w konstytucyjne prawo własności. Zarówno sam rachunek VAT, jak i środki zgromadzone na rachunku VAT będą cały czas środkami należącymi do podatnika od towarów i usług. Podatnik będzie miał możliwość dysponowania tymi środkami według swojego uznania, choć na ograniczone cele – zapłatę zobowiązania VAT do urzędu skarbowego lub zapłatę kwoty odpowiadającej kwocie VAT z faktury otrzymanej od swojego kontrahenta. Projekt nie zakłada, żeby organy podatkowe miały dostęp do tych rachunków czy też żeby mogły samodzielnie dokonywać operacji finansowych na tych rachunkach.”

Praktyka jednak pokaże, czy zakładane korzyści z wprowadzenia mechanizmu podzielonej płatności – wraz ze zmianami towarzyszącymi – faktycznie wpłyną na swobodę dysponowania majątkiem prywatnym przez przedsiębiorców.