Odpowiedzialność osób zarządzających na gruncie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów
Kim jest osoba zarządzająca w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów?
Definicja legalna pojęcia osoby zarządzającej została wprowadzona do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów Ustawą z dnia 10 czerwca 2014 r. o zmianie ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów oraz ustawy – Kodeks postępowania cywilnego („Ustawą Zmieniającą”), która weszła w życie z dniem 18 stycznia 2015 r. Przed tym dniem ustawa o ochronie konkurencji i konsumentów nie zawierała definicji legalnej osoby zarządzającej, a także przepisów stanowiących podstawę odpowiedzialności takich osób za naruszenie zakazów w niej przewidzianych. Ponieważ od dnia 18 stycznia 2015 r. w polskim porządku prawnym zaczęły obowiązywać przepisy określające podstawy prawne odpowiedzialności osób zarządzających za naruszenie zakazów przewidzianych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, ustalenie, kto i w jakich okolicznościach jest osobą zarządzającą w rozumieniu powyższej ustawy, pozostaje szczególnie istotne.
Zgodnie z ustawą o ochronie konkurencji i konsumentów osobą zarządzającą jest osoba kierująca przedsiębiorstwem, w szczególności pełniąca funkcję kierowniczą lub wchodząca w skład organu zarządzającego przedsiębiorcy. Biorąc pod uwagę, że powyższa definicja została wprowadzona do ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów wraz z wprowadzeniem podstaw prawnych odpowiedzialności takich osób, przy ustalaniu kręgu osób, które mogą zostać zakwalifikowane jako osoby zarządzające, należy kierować się przede wszystkim celem tej regulacji. W konsekwencji za osobę zarządzającą należy uznać taką osobę, która zajmuje kierownicze stanowisko oraz ma faktyczną możliwość wpływania na zachowania rynkowe danego przedsiębiorcy. Z powyższego punktu widzenia nie ma znaczenia struktura organizacyjna danego przedsiębiorcy (która, w zależności od wielkości przedsiębiorcy, może być niezwykle rozbudowana) oraz miejsce, jakie w takiej strukturze zajmuje osoba mająca wpływ na zachowania rynkowe danego przedsiębiorcy i podejmująca w tym zakresie decyzje (współdecydująca o nich). W praktyce osobą zarządzającą w rozumieniu przepisów ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów będzie najczęściej członek zarządu, wspólnik uprawniony do prowadzenia spraw podmiotu niemającego osobowości prawnej lub osoba z „kierownictwa wyższego szczebla”, przy czym sam fakt pełnienia takich funkcji nie powinien determinować zakwalifikowania takiej osoby jako osoby zarządzającej w rozumieniu art. 4 ust. 3a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów. O takiej kwalifikacji przesądzać powinien wpływ takiej osoby na zachowania rynkowe przedsiębiorcy i jej decyzyjność (współdecyzyjność).
W zależności zatem od struktury organizacyjnej konkretnego przedsiębiorcy oraz faktycznego podziału kompetencji w ramach takiej struktury osoby zajmujące analogiczne stanowiska lub pełniące analogiczne funkcje w jednym przypadku zostaną uznane za osoby zarządzające w rozumieniu ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, a w innym taka kwalifikacja będzie niezasadna.
Zakres i zasady odpowiedzialności osoby zarządzającej
Zgodnie z przepisem art. 6a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów w przypadku stwierdzenia naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych odpowiedzialność – na zasadach określonych w ustawie – ponosi również osoba zarządzająca.
Osoba zarządzająca może odpowiadać za każde stwierdzone naruszenie przez przedsiębiorcę zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych, za wyjątkiem tzw. zmów przetargowych (tj. uzgadniania warunków składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny, przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu). Takie rozwiązanie uzasadniane jest istniejącą odpowiedzialnością karną za czyn stypizowany w przepisie art. 305 § 1 Kodeksu karnego[1], której może podlegać każdy, w tym osoba zarządzająca. Wobec czego przyjmuje się, że ustawodawca wyszedł z założenia, że nie jest celowe ustanawianie niezależnego od odpowiedzialności karnej reżimu odpowiedzialności administracyjnej osób zarządzających za dopuszczenie do zawarcia przez przedsiębiorcę zmowy przetargowej (co – z uwagi na charakter prawny obu tych reżimów odpowiedzialności – jest dyskusyjne). Zakres przedmiotowy odpowiedzialności osób zarządzających nie obejmuje naruszenia innych zakazów określonych w ustawie o ochronie konkurencji i konsumentów, w tym naruszenia przez przedsiębiorcę pozycji dominującej lub naruszenia obowiązku zgłoszenia zamiaru koncentracji Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (jeżeli taki zamiar podlega zgłoszeniu).
Odpowiedzialność osoby zarządzającej ma charakter wtórny i zależy od uprzedniego stwierdzenia naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych. Stwierdzenie takiego naruszenia stanowi ogólną przesłankę odpowiedzialności osób zarządzających. Poza powyższą przesłanką do powstania odpowiedzialności osoby zarządzającej, o której mowa w art. 6a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, spełniona musi być również przesłanka czasowa, przesłanka przedmiotowa (definiująca sankcjonowane zachowanie) oraz przesłanka subiektywna. Przesłanka czasowa wymaga, aby osoba zarządzająca dopuściła się określonego zachowania w ramach sprawowania swojej funkcji w czasie trwania stwierdzonego naruszenia zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych. Sankcjonowanym zachowaniem (przesłanką przedmiotową) jest natomiast dopuszczenie przez osobę zarządzającą do naruszenia przez przedsiębiorcę zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych, przy czym nie ma znaczenia, czy zachowanie to polega na działaniu czy zaniechaniu osoby zarządzającej. Przepis art. 6a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów uzależnia ponadto odpowiedzialność osoby zarządzającej możliwością przypisania jej winy (umyślności) (przesłanka subiektywna).
Należy także wskazać, że osoba zarządzająca może ponosić odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 6a ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów za działania i zaniechania mające miejsce od dnia wejścia w życie Ustawy Zmieniającej (tj. od dnia 18 stycznia 2015 r.), co wynika z art. 6 Ustawy Zmieniającej.
Spełnienie wszystkich przesłanek odpowiedzialności osoby zarządzającej nie przesądza o karalności takiej osoby.
Karalność osoby zarządzającej
Nałożenie na osobę zarządzającą kary pieniężnej może nastąpić tylko wówczas, gdy taka kara została nałożona na przedsiębiorcę, który dopuścił się naruszenia zakazu zawierania porozumień antykonkurencyjnych. Karalność osoby zarządzającej ma zatem charakter warunkowy i zależy od ukarania samego przedsiębiorcy.
Maksymalna wysokość kary pieniężnej, jaka może zostać nałożona na osobę zarządzającą, wynosi 2 miliony złotych.
W lipcu 2020 r. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów opublikował dokument pn. Wyjaśnienia w sprawie sposobu wymierzania kar pieniężnych dla osób zarządzających na podstawie art. 106a i 111 u.o.k.k., w którym zawarte zostały wytyczne stosowane przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przy ustalaniu wymiaru kar pieniężnych dla osób zarządzających. Powyższy dokument nie ma charakteru prawnie wiążącego, niemniej jednak – jak w nim wskazano – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów zamierza ustalać wysokość kar pieniężnych dla osób zarządzających za naruszenie reguł konkurencji w sposób w nim określony.
Link do wspomnianego powyżej dokumentu znajduje się poniżej.
[1] Art. 305 § 1. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, udaremnia lub utrudnia przetarg publiczny albo wchodzi w porozumienie z inną osobą działając na szkodę właściciela mienia albo osoby lub instytucji, na rzecz której przetarg jest dokonywany, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.