Zaspokojenie wierzyciela przez przejęcie udziałów na własność a prawo pierwszeństwa ich nabycia

Zastaw rejestrowy na udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością może być dobrym zabezpieczeniem.

Zwykle umowa zastawu rejestrowego zapewnia wierzycielowi możliwość zaspokojenia się z przedmiotu zastawu w każdy, ustawowo dopuszczalny sposób, w tym przez przejęcie przedmiotu zastawu na własność (art. 22 ustawy z 06.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów).

Zastaw rejestrowy – na co zwrócić uwagę?

Pozostawiamy na boku problemy związane z prawidłowym zapisaniem takiej opcji w umowie i zakładamy, że zostało to zrobione w sposób prawidłowy.

Standardowo, przy zawarciu umowy zastawu rejestrowego weryfikuje się, czy umowa spółki przewiduje ograniczenia w zakresie obciążania udziałów (art. 182 k.s.h.). Często spotykanym rozwiązaniem jest konieczność uzyskania zgody spółki na ustanowienie zastawu (lub jakiegokolwiek innego obciążenia) na jej udziałach. Ma się wówczas na uwadze konieczność uzyskania właściwej zgody. Po dokonaniu wpisu do rejestru zastawów powstaje więc ważny zastaw rejestrowy.

To może jednak nie być wystarczające w sytuacji, gdy chcemy skorzystać z opcji przejęcia przedmiotu zastawu (udziałów) na własność, a umowa spółki ogranicza zbycie (nie tylko obciążenie) udziału poprzez, zarówno wyrażenie przez spółkę zgody na nabycie udziałów przez osobę trzecią, jak też przez przyznanie pozostałym wspólnikom prawa pierwszeństwa. Wyrażenie przez spółkę zgody na obciążenie udziałów zastawem rejestrowym nie jest przecież równoznaczne ze zgodą na ich nabycie przez zastawnika, ani tym bardziej z rezygnacją z prawa pierwszeństwa ich nabycia przysługującego pozostałym wspólnikom.

Przejęcie udziałów na własność przez zastawnika a prawo pierwszeństwa ich nabycia

Chcąc chronić prawa zastawnika możemy przewidująco zażądać przy ustanowieniu zastawu rejestrowego wyrażenia przez spółkę zgody na nabycie udziałów przez zastawnika, co w sumie nie budzi wątpliwości. Problemem może być natomiast prawo pierwszeństwa.

Optymalnie byłoby, gdyby umowa spółki przewidywała, że nabycie udziałów przez zastawnika, który uzyskał zgodę spółki na ustanowienie na jego rzecz zastawu rejestrowego, w drodze ich przejęcia na własność stanowi wyjątek od konieczności uzyskania zgody spółki na nabycie udziałów (w wykonaniu zastawu rejestrowego) oraz by w przypadku takiego nabycia wspólnikom nie przysługiwało prawo pierwszeństwa nabycia udziałów.

Jeżeli jednak, umowa spółki takich postanowień nie zawiera (co jest regułą), zachodzi ryzyko, że wykonanie przez zastawnika opcji przejęcia udziałów na własność będzie utrudnione lub niemożliwe, z uwagi na to, że wspólnicy wykonają przysługujące im prawo pierwszeństwa.

Jak skutecznie zabezpieczyć możliwość przejęcia udziałów na własność?

Próbując zabezpieczyć zastawnikowi opcję przejęcia udziałów na własność, możemy spróbować zażądać od wszystkich pozostałych wspólników oświadczeń dotyczących niewykonania przez nich prawa pierwszeństwa w przypadku skorzystania przez zastawnika z możliwości zaspokojenia się poprzez przejęcie udziałów na własność. Jeżeli jednak grono wspólników rozszerzy się w stosunku do tego, które złożyło takie oświadczenia, to zastawnik może mieć problem ze zrealizowaniem opcji przejęcia udziałów na własność, gdyż nowy wspólnik do niczego się wobec niego nie zobowiązał.

Można też spróbować zabezpieczyć się przed wykonaniem prawa pierwszeństwa przez wspólników poprzez zawarcie z nimi osobnych umów dotyczących nie wykonywania takiego prawa w przypadku przejęcia udziałów przez zastawnika na własność wraz z gwarancją, że w razie zbycia udziału ograniczenie takie zostanie przeniesione na nabywcę, a także że w przypadku podwyższenia kapitału zakładowego i przystąpienia do spółki nowego wspólnika złoży on takie samo oświadczenie, z jednoczesnym zabezpieczeniem wykonania takich zobowiązań karą umowną.

Jednak w przypadku większej liczby wspólników lub wspólników, którzy nie są skłonni do współdziałania z zastawcą, rozwiązanie takie będzie bardzo trudne do wprowadzenia, wręcz niewykonalne. Możliwe jest również udzielenie przez wspólników nieodwołalnego pełnomocnictwa do złożenia oświadczenia o nie korzystaniu z prawa pierwszeństwa, co jednak nie sprawdzi się, jeżeli zmieni się osoba wspólnika albo dojdzie do objęcia nowych udziałów przez osobę trzecią.

Zastrzeżenie w umowie spółki prawa pierwszeństwa – skutki

Wydaje się więc, że zastrzeżenie w umowie spółki prawa pierwszeństwa może dość skutecznie uniemożliwić zastawnikowi przejęcie na własność udziałów obciążonych zastawem rejestrowym. Zastawnik, chcąc mieć rzeczywistą możliwość skorzystania z takiej możliwości, powinien dążyć do wyłączenia przejęcia przez niego udziałów na własność spod działania prawa pierwszeństwa nabycia udziałów przez wspólników.