Ustalanie składu masy upadłości – czego nie zajmie syndyk

Po ogłoszeniu upadłości syndyk niezwłocznie przystępuje do sporządzenia spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości oraz sporządzenia planu likwidacyjnego. Spisu inwentarza syndyk dokonuje poprzez ustalenie składu masy upadłości na dzień ogłoszenia upadłości.

Z dniem ogłoszenia upadłości majątek upadłego staje się masą upadłości, która służy zaspokojeniu wierzycieli upadłego, a ponadto upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania z mienia wchodzącego do masy upadłości i rozporządzania nim. W skład masy upadłości wchodzi majątek należący do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości oraz nabyty w toku postępowania upadłościowego, np. poprzez darowiznę lub w drodze dziedziczenia, poza wyłączeniami przewidzianymi w ustawie.

Skład masy upadłości

Ustalenie składu masy upadłości następuje poprzez sporządzenie spisu inwentarza, który na gruncie obecnie obowiązującej ustawy Prawo upadłościowe ujawniany jest w Krajowym Rejestrze Zadłużonych. Sporządzony przez syndyka spis inwentarza obejmuje wykaz objętych przez syndyka ruchomości, nieruchomości, środków pieniężnych na rachunkach bankowych i w kasie, wykaz przysługujących upadłemu praw majątkowych oraz należności. Ponadto spis inwentarza obejmuje wykaz nieruchomości, ruchomości, środków pieniężnych oraz należności, których syndyk nie objął na skutek czynności bezskutecznych, niemniej na podstawie dokumentacji źródłowej ustalił, że składniki te stanowią masę upadłości. Spis inwentarza jest na bieżąco aktualizowany przez syndyka, np. poprzez usunięcie pozycji już zlikwidowanych lub poprzez dodanie pozycji, które weszły w skład masy upadłości w toku postępowania upadłościowego, np. w drodze nabycia spadku przez upadłego.

W skład masy upadłości wchodzi wszystko, co ma charakter majątkowy i może ulec zbyciu w toku postępowania upadłościowego, np. nieruchomości, ruchomości, wierzytelności lub inne prawa majątkowe, np. udziały i akcje w spółkach kapitałowych. Nie ma znaczenia, czy upadły posiada prawo własności do całego składnika majątku, czy przysługuje mu tylko udział w tym prawie. Zasadą jest, że syndyk obejmuje spisem inwentarza również ułamkowe części prawa własności nieruchomości lub ruchomości należące do upadłego w dniu ogłoszenia upadłości i podejmuje próbę ich likwidacji zgodnie z przepisami ustawy. Posiadanie przez upadłego np. udziału ¼ w prawie własności samochodu osobowego nie uchroni upadłego przed likwidacją tego udziału przez syndyka.

Ustawowe wyłączenia z masy upadłości

Zgodnie z treścią art. 63 ustawy Prawo upadłościowe w skład masy upadłości nie wchodzi:

• mienie wyłączone od egzekucji według przepisów ustawy Kodeks postępowania cywilnego,
• wynagrodzenie za pracę upadłego w części niepodlegającej zajęciu,
• kwota uzyskana z tytułu realizacji zastawu rejestrowego lub hipoteki, jeżeli upadły pełnił funkcję administratora zastawu lub hipoteki, w części przypadającej zgodnie z umową powołującą administratora pozostałym wierzycielom,
• środki pieniężne znajdujące się na rachunku będącym przedmiotem blokady rachunku podmiotu kwalifikowanego w rozumieniu przepisów ordynacji podatkowej.

Ustawowo wyłączone od zajęcia są przedmioty urządzenia domowego niezbędne dla dłużnika i jego domowników, np. lodówka, pralka, kuchenka, odkurzacz. Przy czym przedmioty te nie mogą przedstawiać wartości znacznie przekraczającej przeciętną wartość nowych przedmiotów danego rodzaju. Syndyk nie zajmie też przedmiotów niezbędnych do pracy lub nauki, jak również przedmiotów niezbędnych ze względu na niepełnosprawność upadłego lub członków jego rodziny. Co do zasady laptop należący do upadłego będzie wchodził w skład masy upadłości, niemniej jeżeli jest on przeznaczony do pracy upadłego, wówczas będzie podlegał wyłączeniu. Samochód należący do upadłego co do zasady będzie wchodził w skład masy upadłości, niemniej jeżeli służy on jako środek transportu dla upadłego jako osoby niepełnosprawnej, może zostać wyłączony z masy upadłości.

Przepisy ustawy Prawo upadłościowe przewidują dodatkowe wyłączenia z masy upadłości w przypadku ogłoszenia upadłości osoby fizycznej. W sytuacji ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, na której utrzymaniu nie pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi także część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości odpowiada kwocie stanowiącej 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz.U. z 2019 r. poz. 1507, 1622, 1818 i 2473). Natomiast w sytuacji ogłoszenia upadłości osoby fizycznej, na której utrzymaniu pozostają inne osoby, do masy upadłości nie wchodzi także część dochodu upadłego, która łącznie z dochodami wyłączonymi z masy upadłości odpowiada iloczynowi liczby osób pozostających na utrzymaniu upadłego oraz upadłego i 150% kwoty określonej w art. 8 ust. 1 pkt 2 ww. ustawy.

Wyłączenie z masy upadłości

Z uwagi na domniemanie, że rzeczy znajdujące się w posiadaniu upadłego w dniu ogłoszenia upadłości należą do majątku upadłego, może dojść do sytuacji, w której w spisie inwentarza zostanie ujęty składnik majątku niestanowiący własności upadłego. Składniki mienia ujęte w spisie inwentarza, a nienależące do majątku upadłego, podlegają wyłączeniu z masy upadłości. Przepisów o wyłączeniu z masy upadłości nie stosuje się do rzeczy, wierzytelności i innych praw majątkowych przeniesionych przez upadłego na wierzyciela w celu zabezpieczenia wierzytelności. Do przedmiotów tych oraz do zabezpieczonych w ten sposób wierzytelności stosuje się odpowiednio przepisy ustawy dotyczące zastawu i wierzytelności zabezpieczonych zastawem.

Składając wniosek o wyłączenie z masy upadłości, należy zgłosić wszelkie twierdzenia, zarzuty i dowody na ich poparcie pod rygorem utraty prawa powoływania ich w toku dalszego postępowania, chyba że powołanie było niemożliwe. Wniosek o wyłączenie z masy upadłości rozpoznaje sędzia-komisarz prowadzący postępowanie upadłościowe w terminie jednego miesiąca od dnia złożenia wniosku po wysłuchaniu syndyka, nadzorcy sądowego albo zarządcy. Postanowienie w przedmiocie wyłączenia
z masy upadłości wymaga uzasadnienia. Na postanowienie o wyłączeniu z masy upadłości przysługuje zażalenie upadłemu oraz wierzycielom.

W przypadku oddalenia wniosku o wyłączenie z masy upadłości wnioskodawca może w drodze powództwa żądać wyłączenia mienia z masy upadłości. Powództwo wnosi się do sądu upadłościowego w terminie miesiąca od dnia doręczenia postanowienia sędziego-komisarza o odmowie wyłączenia z masy upadłości. Powództwo może być oparte wyłącznie na twierdzeniach i zarzutach zgłoszonych we wniosku o wyłączenie z masy upadłości. Inne twierdzenia i zarzuty mogą być zgłoszone tylko wtedy, gdy powód wykaże, że ich wcześniejsze zgłoszenie było niemożliwe. Niezależnie od wyniku sprawy sąd obciąży powoda kosztami procesu, jeżeli powołał nowe dowody istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, których nie zgłosił we wniosku o wyłączenie. Sąd może zabezpieczyć powództwo przez ustanowienie zakazu zbywania lub obciążania mienia objętego żądaniem wyłączenia z masy upadłości.

Katalog mienia wyłączonego z masy upadłości nie jest zamknięty. Obok ustawowych wyłączeń z masy upadłości w jej skład nie wejdą również składniki wyłączone na podstawie postanowienia sędziego-komisarza o wyłączeniu z masy upadłości.