Uchwały wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością podejmowane per facta concludentia

Szereg istotnych decyzji dotyczących spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest podejmowanych przez samych wspólników działających w ramach zgromadzenia wspólników, w formie uchwał. Uchwały zgromadzenia wspólników, zgodnie z przepisem art. 248 § 1 KSH, powinny być wpisane do księgi protokołów i podpisane przez obecnych lub co najmniej przez przewodniczącego i osobę sporządzającą protokół. Jeżeli natomiast protokół jest sporządzany przez notariusza, zarząd jest zobowiązany wnieść wypis protokołu do księgi protokołów. Powyższy przepis, z jednej strony ustanawia wymóg zachowania formy pisemnej dla wszystkich uchwał zgromadzenia wspólników, dla których obowiązujące przepisy prawa nie wymagają zachowania formy pisemnej, a z drugiej strony potwierdza, że uchwały zgromadzenia wspólników mogą być protokołowane przez notariusza (także wówczas, gdy obowiązujące przepisy nie przewidują wymogu dochowania takiej formy). Wobec takiego brzmienia przepisu powstaje jednak pytanie o sankcję niedochowania formy pisemnej uchwały zgromadzenia wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, a w konsekwencji pytanie o dopuszczalność podejmowania przez zgromadzenie wspólników uchwał per facta concludentia (w sposób dorozumiany), w przypadku, gdy obowiązujące przepisy nie wymagają zaprotokołowania uchwały przez notariusza.

Odnosząc się do pierwszego z powyższych pytań, należy wskazać, że kodeks spółek handlowych nie wprowadza autonomicznej sankcji za niezachowanie przez uchwały zgromadzenia wspólników formy pisemnej, w szczególności brak jest podstaw do przyjęcia, że forma pisemna uchwały zgromadzenia wspólników została zastrzeżona pod rygorem nieważności. Żaden bowiem z przepisów kodeksu spółek handlowych nie wskazuje, że uchwała zgromadzenia wspólników, która nie została wpisana do księgi protokołów jest nieważna lub nieistniejąca. Taki sam wniosek wynika z odpowiedniego zastosowania do uchwał zgromadzenia wspólników przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących formy czynności prawnych (art. 73 § 2 KC w zw. z art. 2 KSH). W tym kierunku wypowiada się także większość przedstawicieli doktryny jak np. M. Rodzynkiewicz (Kodeks spółek handlowych. Komentarz, LexisNexis 2014, komentarz do  art. 248), K. Strzelczyk ([w:] R. Potrzesz, T. Siemiątkowski (red.), Kodeks spółek handlowych. Tytuł III. Spółki kapitałowe. Dział I. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, LexisNexis 2011, komentarz do art. 248), jak również stanowisko to zostało potwierdzone w orzeczeniach Sądu Najwyższego (np. wyrok SN z dnia 13 kwietnia 2004 r, sygn. akt: IV CK 686/04, LEX nr 152358 oraz wyrok SN z 4 marca 2015 r., sygn. akt: IV CSK 340/14, LEX nr 1663416). Podkreśla się przy tym, że za wyjątkiem przypadków, gdy uchwała wymaga utrwalenia w protokole sporządzonym przez notariusza, fakt pisemnego utrwalenia uchwały nie stanowi przesłanki ważności takiej uchwały, która zapada z chwilą jej podjęcia (zakończenia głosowania nad określoną uchwałą). Odmienne stanowisko zajmuje W. Popiołek, który wskazuje, że mimo braku wyraźnego zastrzeżenia należy przyjąć, że forma pisemna uchwał zgromadzenia wspólników została zastrzeżona pod rygorem nieważności (W. Popiołek, [w:] W. Pyzioł (red.), Kodeks spółek handlowych, LexisNexis 2008, komentarz do art. 248). Ponieważ przepisy Kodeksu spółek handlowych nie różnicują wymagań dotyczących uchwał podejmowanych przez zgromadzenie wspólników składające się z większej liczby wspólników oraz uchwał podejmowanych przez jedynego wspólnika wykonującego kompetencje zgromadzenia wspólników, należy przyjąć, że powyższa zasada ma zastosowanie do obu wskazanych przypadków. W powyższym zakresie wypowiedział się Sąd Najwyższy, który w wyroku z dnia 15 kwietnia 2015 r. (sygn. akt: IV CSK 417/14) stwierdził, że brak wpisu uchwały jednoosobowego zgromadzenia wspólników do księgi protokołów nie ma wpływu na jej ważność. Takiego skutku nie przewiduje art. 248 KSH, ani inny przepis kodeksu handlowego. Zwrócić należy także uwagę na przepis art. 4 ust. 2 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/102/WE z dnia 16 września 2009 r. w sprawie prawa spółek, dotyczącej jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, zgodnie z którym uchwały jedynego wspólnika powinny być protokołowane lub sporządzane w formie pisemnej. Powyższa dyrektywa nie wskazuje jednak wytycznych  dotyczących sankcji niedochowania wskazanej formy uchwały, pozostawiając tę kwestię do określenia w ustawodawstwach krajowych. Głównymi celami wskazanej powyżej dyrektywy jest ujednolicenie funkcjonowania jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością w krajach UE, jako spółek, w których – ze względu na ich formułę – potencjał do nadużyć jest stosunkowo wysoki, a poprzez to zabezpieczenie interesów wspólników takich spółek i osób trzecich. Powyższe cele dyrektywy, mogłyby uzasadniać twierdzenie o wymogu zachowania, pod rygorem nieważności, formy pisemnej dla uchwał jedynego wspólnika spółki z o.o. wykonującego kompetencje zgromadzenia wspólników, niemniej jednak – jak wskazano powyżej – sankcja taka nie wynika z obowiązujących przepisów prawa. Mimo powyższego wyrażany jest pogląd, który zakłada, że brak zachowania formy pisemnej w przypadku uchwał w spółce jednoosobowej stanowi naruszenie ustawy a w konsekwencji, na podstawie art. 58 § 1 KC w zw. z art. 2 KSH, uchwała taka jest nieważna (P. Moskala, Wyrażenie zgody na zawarcie przez spółkę z o.o. umowy poręczenia w uchwale podjętej per facta conclidentia, Glosa 2016, Nr 2, s. 50 i n.; wyr. SN z 25.3.2015 r., II CSK 818/14, Legalis).

Brak sankcji nieważności uchwały zgromadzenia wspólników, względem której nie została zachowana forma pisemna, daje wspólnikom spółki z ograniczoną odpowiedzialnością możliwość podejmowania uchwał w formie ustnej, a ponadto uzasadnia rozważania nad dopuszczalnością podejmowania uchwał w sposób dorozumiany (per facta concludentia). Podjęcie uchwały w sposób dorozumiany będzie miało  miejsce wówczas, gdy określone zachowanie wspólników może być następczo poczytane jako ich wola (zgoda) podjęcia uchwały o określonej treści. Z praktycznego punktu widzenia podejmowanie uchwał w sposób dorozumiany będzie miało miejsce w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością składających się z niewielkiej liczby wspólników lub jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Zachowanie każdego wspólnika powinno bowiem podlegać ocenie, czy w sposób jednoznaczny wskazuje ono na wolę podjęcia przez tego wspólnika uchwały o określonej treści, co w przypadku spółek z o o.o. składających się z większej liczby wspólników może być znacznie utrudnione, choć nie należy z tego powodu wykluczać dopuszczalności podejmowania uchwał per facta concludentia w takich przypadkach. W dotychczasowej praktyce orzeczniczej kwestia uchwał podejmowanych per facta concludentia pojawia się najczęściej w kontekście powołania członków zarządu na kolejną kadencję oraz w przypadku konieczności wyrażenia zgody przez zgromadzenie wspólników na dokonanie przez spółkę określonej czynności prawnej. W powyższych przypadkach sądy orzekające w sprawie dopuszczały możliwość podejmowania uchwał per facta concludentia i ustalały powołanie członków zarządu na kolejną kadencję lub wyrażenie zgody na dokonanie określonej czynności prawnej na podstawie okoliczności faktycznych sprawy.

Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2004 r. (sygn. akt: IV CK 686/04) poruszył kwestię zgody zgromadzenia wspólników na dokonanie przez spółkę czynności prawnej, której wartość przekraczała dwukrotność jej kapitału zakładowego (art. 230 KSH) w sytuacji, gdy jedyny wspólnik tej spółki był także jedynym członkiem jej zarządu. W powyższej sprawie, pomimo niedochowania formy pisemnej uchwały, ustalono istnienie uchwały wyrażającej zgodę na zawarcie umowy gwarancji ubezpieczeniowej w trybie art. 230 KSH, na podstawie kolejnych czynności prawnych dokonanych przez spółkę oraz przy uwzględnieniu okoliczności, że jedyny wspólnik spółki – działając jako jedyny członek jej zarządu – zawarł kwestionowaną umowę. W powyższej sprawie, Sąd Najwyższy (a także sąd pierwszej i drugiej instancji) potwierdził, że z faktu dokonania czynności prawnej wymagającej zgody zgromadzenia wspólników, o której mowa w art. 230 KSH, przez spółkę reprezentowaną przez jedynego członka jej zarządu będącego równiej jedynym jej wspólnikiem, wynika wyrażenie przez tego jedynego wspólnika (wykonującego kompetencje zgromadzenia wspólników) zgody, o której mowa w art. 230 KSH. Pamiętać jednak należy o szczególnych okolicznościach powyższego przypadku, które uzasadniały przyjęcie istnienia uchwały i których zmiana może spowodować, że dokonanie takiego ustalenia nie będzie już możliwe.

W wyroku z dnia 4 marca 2015 r. (sygn. akt: IV CSK 340/14), Sąd Najwyższy wyraził stanowisko o dopuszczalności odnawiania kadencji poszczególnych członków zarządu na podstawie uchwał zgromadzenia wspólników podejmowanych per facta concludentia. W sprawie, której dotyczył powyższy wyrok, do zarządu zostało powołanych czterech członków zarządu, a umowa spółki nie określała długości trwania ich kadencji, co skutkowało przyjęciem, że ich kadencja – zgodnie z art. 202 § 1 KSH – wynosi 1 rok, a mandat wygasa z dniem odbycia zgromadzenia wspólników zatwierdzającego sprawozdanie finansowe za pierwszy pełny rok obrotowy. Po zatwierdzeniu sprawozdania finansowego za pierwszy pełny rok obrotowy, członkowie zarządu nadal pełnili swoje funkcję, pomimo tego, że nie istniała pisemna uchwała o ich powołaniu na kolejne kadencje i odnowieniu ich mandatów. Ponadto, m.in. co roku poszczególnym członkom zarządu udzielano absolutorium z wykonywania przez nich funkcji w zarządzie spółki oraz członkowie zarządu niezmiennie figurowali w Krajowym Rejestrze Sądowym, jako osoby uprawnione do reprezentowania spółki. W tych warunkach, Sąd Najwyższy przyjął, że powyższe okoliczności jednoznacznie wskazują na dorozumianą wolę wspólników utrzymywania składu zarządu w jego pierwotnym składzie i odnawiania mu mandatu.

W powyższych wyrokach Sąd Najwyższy jednoznacznie dopuścił możliwość istnienia uchwał podjętych per facta concludentia. Należy jednak pamiętać o tym, że ustalenie podjęcia uchwały w taki sposób  jest zawsze dokonywane na podstawie okoliczności faktycznych konkretnej sprawy, które mogą się między sobą istotnie różnić, a tym samym determinować odmienne rozstrzygnięcia. Ważne jest natomiast to, że uchwały podjęte w taki sposób mogą funkcjonować w obrocie prawnym i wywoływać określone skutki prawne, pomimo nieistnienia materialnego nośnika utrwalającego treść takiej uchwały.