Skutki prawne braku zgody organu na zbycie udziałów

Obrót udziałami spółek z ograniczoną odpowiedzialnością jest co do zasady nieograniczony. Niejednokrotnie jednak możliwość zmiany składu wspólników spółki z o.o. bez zgody, a czasem nawet wiedzy, pozostałych wspólników może mieć daleko idące konsekwencje dla funkcjonowania spółki. Z tych względów ustawodawca wyposażył wspólników w narzędzia umożliwiające ograniczenie swobody zbywania udziałów w spółkach z o.o.

Obowiązek uzyskania zgody organu spółki z o.o. na zbycie udziałów

Stosownie do art. 182 § 1 ksh zbycie udziału w spółce z o.o., jego części lub ułamkowej części udziału oraz zastawienie udziału umowa spółki może uzależnić od zgody spółki albo w inny sposób ograniczyć.

Najczęściej spotykanym ograniczeniem w swobodnym obrocie udziałami spółki z o.o., określonym w umowach spółki, jest nałożony na wspólników obowiązek uzyskania zgody spółki (wyrażanej przez zarząd spółki) albo zgromadzenia wspólników na zbycie udziałów. Brak uzyskania takiej zgody pociąga za sobą określone skutki dla stron umowy zbycia udziałów.

Jak orzekł Sąd Najwyższy, art. 182 ksh jest przepisem, który uzależnia dokonanie konkretnej czynności prawnej od zgody, a stosowne postanowienie umowy spółki ma wobec tego przepisu charakter wykonawczy. Stąd czynność prawna dokonana bez zgody wymaganej przez umowę spółki stosownie do art. 182 ksh jest czynnością niezupełną (negotium claudicans), dotkniętą tzw. bezskutecznością zawieszoną (por. wyrok SN z 9.02.2007 r., III CSK 311/06, LEX nr 274197).

Do takiej czynności niezupełnej zastosowanie znajduje art. 63 § 1 kc, zgodnie z którym: Jeżeli do dokonania czynności prawnej potrzebna jest zgoda osoby trzeciej, osoba ta może wyrazić zgodę także przed złożeniem oświadczenia przez osoby dokonywające czynności albo po jego złożeniu. Zgoda wyrażona po złożeniu oświadczenia ma moc wsteczną od jego daty.

Jako że czynność prawna zbycia udziałów jest czynnością prawną dokonywaną pomiędzy zbywcą a nabywcą, nie natomiast czynnością prawną z udziałem spółki, nie znajduje do niej zastosowania art. 17 § 3 ksh stanowiący, że: Czynność prawna dokonana bez zgody właściwego organu spółki, wymaganej wyłącznie przez umowę spółki albo statut, jest ważna, jednakże nie wyklucza to odpowiedzialności członków zarządu wobec spółki z tytułu naruszenia umowy spółki albo statutu.

Oznacza to, że zawarcie przez zbywcę i nabywcę umowy zbycia udziałów spółki z o.o. bez zgody właściwego organu, wymaganej na podstawie umowy spółki, będzie czynnością bezskuteczną zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. W efekcie, do czasu wyrażenia przez właściwy organ zgody na zbycie, prawa udziałowe wciąż wykonywać będzie mógł zbywca, nie natomiast nabywca. Umowa zbycia udziałów wywoła skutki prawne wobec spółki oraz w stosunkach między stronami dopiero po wyrażeniu przez właściwy organ stosownej zgody. Zgoda może być udzielona przed dokonaniem czynności, jak również następczo.

Forma zgody na dokonanie czynności prawnej

Wątpliwości może budzić forma, w której zgoda organu ma być wyrażona.

Jak stanowi art. 63 § 2 ksh: Jeżeli do ważności czynności prawnej wymagana jest forma szczególna, oświadczenie obejmujące zgodę osoby trzeciej powinno być złożone w tej samej formie. Art. 180 § 1 ksh nakłada na strony umowy zbycia udziałów obowiązek zawarcia jej w formie szczególnej, tj. w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Przepisy te mogą więc sugerować, że każdorazowo zgoda na zbycie udziałów powinna być udzielona co najmniej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi.

Jednakże taka interpretacja tych przepisów może wprowadzać w błąd. Jeśli bowiem zgodnie z umową spółki kompetencje do udzielania zgody na zbycie udziałów zostały przyznane zarządowi, to stosownie do art. 182 § 3 ksh dla ważności tej zgody wystarczająca jest forma pisemna. Przepis art. 182 § 3 ksh stanowi więc lex specialis w stosunku do art. 63 § 2 ksh i umożliwia udzielenie przez zarząd zgody na zbycie udziałów przez wspólnika w zwykłej formie pisemnej.

Przywołany przepis nie odnosi się jednak do sytuacji, w której na podstawie umowy spółki to zgromadzenie wspólników ma kompetencje do wyrażania zgody na zbycie udziałów. Na ten temat wypowiedział się jednak Sąd Najwyższy, orzekając, że: Przepisy kodeksu spółek handlowych zawierają regulacje dotyczące zasad, sposobu i formy podejmowania decyzji przez korporacyjne organy spółki z o.o. w formie uchwał i należy przyjąć, że przepisy te obowiązują także w kwestii podjęcia przez wspólników uchwały w przedmiocie zezwolenia na zbycie udziałów, wyłączając stosowanie art. 63 § 2 kc w związku z art. 180 ksh (por. wyrok SN z 29.08.2013 r., I CSK 713/12, LEX nr 1391108).

W tym samym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, że: W świetle regulacji kodeksu spółek handlowych dopuszczalne jest więc podjęcie przez wspólników pisemnej uchwały, wyrażającej zgodę na zbycie przez wspólnika udziałów, w trybie przewidzianym w art. 227 § 2 ksh, skoro kodeks spółek handlowych nie przewiduje wymogu podjęcia takiej uchwały na zgromadzeniu wspólników (por. 231 § 2 ksh) czy podjęcia uchwały zaprotokołowanej przez notariusza (jak przykładowo w sytuacjach wskazanych w art. 255 § 3 czy 270 punkt 2 ksh).

Powyższe potwierdza, że za wystarczającą formę dla wyrażenia przez zgromadzenie wspólników zgody na zbycie udziałów powinna zostać uznana zwykła forma pisemna, a forma pisemna z podpisem notarialnie poświadczonym nie jest wymagana.

Podsumowanie

Przedstawione ograniczenia w zbywaniu udziałów są powszechnie stosowane w umowach spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Z tych względów podmioty, które zamierzają zawrzeć umowę zbycia udziałów, w pierwszej kolejności powinny zweryfikować treść umowy spółki pod kątem tego, czy zawiera ona jakiekolwiek ograniczenia w tej materii, by uniknąć konsekwencji zawarcia umowy zbycia udziałów bez takiej zgody.