Sądowa restrukturyzacja zobowiązań konsumentów bez ogłaszania upadłości – czy to możliwe?

Z doniesień medialnych wynika, że upadłość konsumencka z miesiąca na miesiąc zyskuje na popularności. Jako syndyk niestety wiem z doświadczenia, że część osób pochopnie podjęła decyzję o ogłoszeniu upadłości. Z reguły jest to spowodowane nieskonsultowaniem swojej sytuacji z licencjonowanym doradcą restrukturyzacyjnym albo skorzystaniem z usług nielicencjonowanych doradców, których fachowość często pozostawia wiele do życzenia.

W tym artykule przedstawię rozwiązanie, które możemy określić jako alternatywa dla upadłości konsumenckiej. Może ona być bardzo dobrym rozwiązaniem szczególnie dla konsumentów posiadających nieruchomość, w której zamieszkują (mieszkanie/dom) i chcących zachować tę nieruchomość – a jednocześnie dojść do porozumienia z wierzycielami. Przy „zwykłej” upadłości konsumenckiej syndyk w pierwszej kolejności musiałby sprzedać taką nieruchomość i jedynie wydzielić dłużnikowi pewne środki na czynsz na okres nieprzekraczający 24 miesięcy.

Kto może skorzystać z postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli

Zgodnie z art. 491²⁵ ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe (dalej: pr. upadł.) z postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli może skorzystać dłużnik będący osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, który stał się niewypłacalny. Mówiąc inaczej, chodzi o osoby, które nie są przedsiębiorcami w rozumieniu Kodeksu cywilnego ani nie zaliczają się do kategorii podmiotów wskazanych w art. 5 ust. 2 ustawy Prawo upadłościowe.

Należy więc uznać, że w zakresie upadłości konsumenckiej zdolność upadłościową mają m.in.:

• wspólnicy (akcjonariusze) spółki kapitałowej, jeśli nie prowadzą samodzielnie działalności gospodarczej lub zawodowej;
• osoby, które przestały być wspólnikami osobowej spółki handlowej;
• osoby fizyczne, które zaprzestały prowadzenia działalności gospodarczej lub zawodowej;
• osoby uprawnione do prowadzenia spraw i reprezentowania osób prawnych, jeśli nie prowadzą samodzielnie działalności gospodarczej lub zawodowej.

Wymogi formalne wniosku o otwarcie postępowania o zawarcie układu 

Co do zasady wymogi formalne wniosku o zawarcie układu są analogiczne jak wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej. Z tego powodu należy podać wszelkie dane i informacje, o których mowa w art. 491² ust. 4 pr. upadł. Niemniej, już w tym miejscu należy podkreślić, że w przypadku uwzględnienia wniosku o otwarcie postępowania sąd nie ogłasza upadłości osoby fizycznej. W konsekwencji taka osoba nie ma statusu „upadłego”. Otwierając postępowanie, sąd nie powołuje syndyka, tylko wyznacza nadzorcę sądowego. W związku z powyższym dłużnik co do zasady nie traci prawa do zarządzania swoim majątkiem. Otwarcie postępowania ma na celu zachowanie tego majątku w możliwie największym stopniu.

Oprócz spełnienia wymogów z art. 491² ust. 4 pr. upadł. wniosek powinien zawierać wstępne propozycje układowe. Propozycje układowe mogą przewidywać w szczególności:

1. odroczenie terminu wykonania;
2. rozłożenie spłaty na raty;
3. zmniejszenie wysokości zobowiązań;
4. zmianę, zamianę lub uchylenie prawa zabezpieczającego określoną wierzytelność.

Trzeba pamiętać, że co do zasady układ zawiera się na okres nieprzekraczający 5 lat. Niemniej, w przypadku gdy w skład masy upadłości wchodzi nieruchomość służąca zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych dłużnika lub osób znajdujących się na jego utrzymaniu, układ można zawrzeć na okres przekraczający 5 lat, jeżeli przewiduje zachowanie nieruchomości przez dłużnika. Właśnie dlatego w mojej ocenie konsumenci posiadający nieruchomość powinni brać pod uwagę to postępowanie, jeśli chcą zachować nieruchomość przy jednoczesnym porozumieniu się z wierzycielami.

Przebieg postępowania o zawarcie układu z konsumentem

Po złożeniu wniosku do sądu oczekuje się na jego rozpoznanie. Oczywiście czas rozpoznania takiego wniosku różni się w każdej sprawie, niemniej trzeba mieć świadomość, że na decyzję sądu trzeba będzie poczekać nawet i kilka miesięcy. W przypadku otwarcia postępowania przez sąd powoływany zostaje nadzorca sądowy posiadający licencję doradcy restrukturyzacyjnego.

Nadzorca sądowy w terminie 30 dni od dnia doręczenia postanowienia o otwarciu postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli:

1. sporządza w porozumieniu z dłużnikiem propozycje układowe;
2. sporządza spis wierzytelności;
3. sporządza spis wierzytelności spornych;
4. zwołuje zgromadzenie wierzycieli w celu głosowania nad układem.

Zgromadzenie wierzycieli powinno odbyć się nie później niż 3 miesiące od dnia otwarcia postępowania. Oczywiście, zanim do zgromadzenia dojdzie, dłużnik wraz z nadzorcą sporządzają ww. dokumenty. W szczególności przygotowują ostateczną treść propozycji układowych, co do których głosować będą wierzyciele. Wierzycieli można podzielić na kategorie interesów (grupy) i przedłożyć im różne propozycje w ramach różnych grup. W przypadku gdy głosowanie nad układem przeprowadza się w grupach wierzycieli obejmujących poszczególne kategorie interesów, układ zostaje przyjęty, jeżeli w każdej grupie wypowie się za nim większość głosujących wierzycieli z tej grupy mających łącznie co najmniej dwie trzecie sumy wierzytelności przysługujących głosującym wierzycielom z tej grupy.

Mówiąc inaczej, aby przyjąć układ, konieczne jest uzyskanie większości osobowej (50% + 1 głos) oraz większości kapitałowej (66,67%). Powyższe większości liczymy spośród głosów oddanych, a nie wszystkich. W konsekwencji bardzo często zdarza się tak, że układ korzystny dla dłużnika zostaje zawarty pomimo sprzeciwu części wierzycieli.

Koszty postępowania o zawarcie układu z konsumentem na zgromadzeniu wierzycieli 

Na zakończenie trzeba wspomnieć o kosztach postępowania o zawarcie układu na zgromadzeniu wierzycieli. Koszty są zdecydowanie wyższe niż przy klasycznej upadłości konsumenckiej, niemniej „coś za coś”. Jeżeli dłużnik chce zachować nieruchomość, w której zamieszkuje, to powinien liczyć się ze zwiększonymi kosztami procedury. Jednakże koszty te nie są nie do udźwignięcia.

Sam wniosek o otwarcie postępowania podlega stałej opłacie – 30 zł. Pod rygorem zwrotu wniosku, wraz z nim należy wnieść zaliczkę na koszty postępowania w wysokości przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego. W roku 2023 zaliczka wynosi 6.736,60 zł.

Głównym kosztem postępowania będzie de facto wynagrodzenie nadzorcy sądowego. Minimalne wynagrodzenie nadzorcy sądowego wynosi połowę wysokości wpłaconej zaliczki. Co do zasady zależy ono procentowo od kwot przeznaczonych dla wierzycieli do wypłaty. Jeżeli w postępowaniu zaspokojeniu podlega kwota:

• do 100.000 zł, to wynagrodzenie nadzorcy wyniesie maksymalnie 15.000 zł,
• do 500.000 zł, to wynagrodzenie nadzorcy wyniesie maksymalnie 27.000 zł,
• do 1.000.000 zł, to wynagrodzenie nadzorcy wyniesie maksymalnie 32.000 zł.

Jeżeli kwota podlegająca zaspokojeniu jest wyższa niż 1.000.000 zł, to wynagrodzenie podwyższa się o równowartość 1% kwoty powyżej 1.000.000 zł.

Powyższego wynagrodzenia nie wypłaca się jednak jednorazowo, co jest korzystne dla dłużnika. Zgodnie z przepisami wynagrodzenie nadzorcy sądowego wypłaca się wraz z ratami dla wierzycieli w wysokości nieprzekraczającej równowartości 15% każdorazowego świadczenia dla wierzycieli.