Podział zysków spółki jawnej w okresie jej likwidacji

Jednym z podstawowych uprawnień wspólników spółki jawnej jest prawo żądania podziału i wypłaty całości zysku z końcem każdego roku obrotowego. Uprawnienie to wynika z art. 52 § 1 Kodeksu spółek handlowych („ksh”).

Każdy wspólnik spółki jawnej jest uprawniony do równego udziału w zyskach spółki i uczestniczy w jej stratach w tym samym stosunku, bez względu na rodzaj i wartość wkładu wniesionego do spółki (tak art. 51 § 1 ksh). Powyższa, generalna zasada równego udziału w zyskach i stratach spółki może jednak zostać przez wspólników zmodyfikowana w umowie spółki. Wspólnicy mogą m.in. przewidzieć powiązanie wysokości udziału wspólnika w zyskach lub w stratach z wysokością wkładu wniesionego do spółki przez każdego z nich. Jeżeli więc spółka wykazuje zysk za dany rok obrotowy, każdy ze wspólników może żądać jego podziału. Pojawia się jednak pytanie, czy uprawnienie to pozostaje aktualne w sytuacji, gdy spółka jawna postawiona zostanie w stan likwidacji.

Regulacje prawne – spółki kapitałowe w okresie likdwidacji

W stosunku do spółek kapitałowych ustawodawca wprost przewidział, że w okresie likwidacji nie można, nawet częściowo, wypłacać wspólnikom zysków ani dokonywać podziału majątku spółki przed spłaceniem wszystkich zobowiązań (tak art. 275 § 2 ksh odnośnie spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz art. 462 § 2 ksh odnośnie spółek akcyjnych). Brak jednak analogicznej regulacji odnoszącej się do spółki jawnej.

Wraz z otwarciem likwidacji spółki jawnej, likwidatorzy powinni podjąć czynności zmierzające do zakończenia bieżących interesów spółki, ściągnięcia wszelkich wierzytelności, wypełnienia zobowiązań oraz upłynnienia majątku spółki. Niejednokrotnie likwidacja spółki jawnej trwa dłużej niż rok, a w czasie likwidacji spółka może generować zyski z bieżącej działalności. Czy więc w takim wypadku wspólnicy mogą żądać podziału wypracowanego zysku? Wydaje się, że odpowiedź na tak postawione pytanie powinna być przecząca.

Stosownie do art. 82 § 1 ksh, z majątku spółki spłaca się przede wszystkim zobowiązania spółki oraz pozostawia się odpowiednie kwoty na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych. Paragraf 2 powołanego przepisu stanowi natomiast, że pozostały majątek dzieli się między wspólników stosownie do postanowień umowy spółki. W przypadku braku stosownych postanowień umowy spłaca się wspólnikom udziały. Nadwyżkę dzieli się między wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku.

Zasada pierwszeństwa spłaty zobowiązań wynikających ze stosunków zewnętrznych

Przepis powyższy ustanawia zatem zasadę, że w pierwszej kolejności spółka powinna spłacić zobowiązania wynikające ze stosunków zewnętrznych, a więc zobowiązania wobec wierzycieli niebędących wspólnikami oraz wierzycieli będących wspólnikami, gdy zobowiązania wobec wspólników nie wynikają ze stosunków wewnętrznych spółki (lecz np. z umowy pożyczki udzielonej spółce przez wspólnika).

O ile po spłacie zobowiązań wynikających ze stosunków zewnętrznych (i ewentualnym pozostawieniu kwot na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych) spółka będzie dysponować majątkiem, powinien on zostać podzielony pomiędzy wspólników stosownie do postanowień umowy spółki.

Jeżeli umowa spółki nie reguluje zasad podziału takiego majątku, przeznacza się go na spłatę udziałów kapitałowych wspólników. Udziały te powinny być rozumiane jako wkłady rzeczywiście wniesione do spółki. Jeśli więc wspólnik zobowiązał się do wniesienia określonego wkładu, a następnie nie wniósł go w całości, to spółka nie dokona spłaty wkładu w wysokości zadeklarowanej przez wspólnika, ale w wysokości odpowiadającej wartości wkładu rzeczywiście przez niego wniesionego. Jeżeli po spłacie zobowiązań ze stosunków zewnętrznych spółki i po spłacie udziałów wspólników, spółka nadal będzie dysponować majątkiem, nadwyżka ta powinna zostać podzielona pomiędzy wspólników w takim stosunku, w jakim uczestniczą oni w zysku, co stanowi zobowiązanie spółki wynikające ze stosunku spółki.

Ważne orzeczenie Sądu Najwyższego

Jak orzekł Sąd Najwyższy:

do takich zobowiązań (przyp. zobowiązania wynikające ze stosunku spółki) należą m.in. zobowiązania z tytułu udziału wspólników w zyskach spółki (art. 51 § 1 i art. 52 § 1 ksh) i to niezależnie od tego, czy zobowiązania te powstały przed, czy po otwarciu likwidacji. Wspólnicy mogą dochodzić swych roszczeń z tego tytułu dopiero przy podziale nadwyżki pozostałej w wyniku spłacenia zobowiązań wynikających ze stosunków „zewnętrznych” spółki, pozostawienia odpowiednich kwot na pokrycie zobowiązań niewymagalnych lub spornych i ewentualnego spłacenia udziałów wspólników (art. 82 § 2 zdanie trzecie ksh). Celem takiej regulacji jest doprowadzenie w czasie likwidacji spółki przede wszystkim do zaspokojenia jej wierzycieli, których zobowiązania wynikają ze stosunków „zewnętrznych” spółki, za które ponoszą solidarną odpowiedzialność spółka i wspólnicy (art. 22 § 2 ksh). Dopuszczenie możliwości wcześniejszego zaspakajania wspólników mogłoby spowodować, że majątek spółki nie wystarczyłby na zaspokojenie innych wierzycieli spółki. Wprawdzie w takim wypadku mogliby oni poszukiwać zaspokojenia z majątku wspólników (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 § 1 ksh), ale nie ulega wątpliwości, że pozbawienie ich zaspokojenia z majątku spółki może ograniczyć możliwość ich zaspokojenia lub w ogóle pozbawić zaspokojenia i to w sytuacji, gdy wspólnicy odpowiedzialni za te zobowiązania uzyskaliby zaspokojenie swoich wierzytelności wobec spółki” (tak wyrok SN z 23.10.2008 r., sygn. V CSK 172/08).

W powyższym orzeczeniu Sąd Najwyższy jednoznacznie rozstrzygnął, że w trakcie likwidacji uprawnienie wspólników do żądania podziału zysków schodzi na drugi plan, ponieważ na dalej idącą ochronę zasługują przede wszystkim uprawnienia wierzycieli spółki, których roszczenia wynikają ze stosunków zewnętrznych. Jeśli bowiem w pierwszej kolejności na rzecz wspólników wypłacane byłyby zyski wypracowane przez spółkę istnieje ryzyko, że pozostali wierzyciele nie zostaliby zaspokojeni, mimo subsydiarnej i  solidarnej odpowiedzialności wspólników spółki jawnej za jej zobowiązania.

Zasady obowiązujące w spółkach partnerskiej, komandytowej i komandytowo-akcyjnej

Powyższe zasady dotyczące możliwości wypłaty przez spółkę zysku w trakcie likwidacji znajdują zastosowanie nie tylko w spółce jawnej, ale również w innych wybranych spółkach osobowych – spółce partnerskiej oraz spółce komandytowej. Zgodnie bowiem z art. 89 ksh (odnośnie spółki partnerskiej) oraz art. 103 § 1 ksh (odnośnie spółki komandytowej) w sprawach odrębnie nieuregulowanych dla tych spółek, stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W stosunku natomiast do spółki komandytowo – akcyjnej w likwidacji należy stosować regulacje przewidziane dla spółki akcyjnej. Zgodnie z art. 150 § ksh, jeżeli przepisy dotyczące spółki komandytowo – akcyjnej nie stanowią inaczej, do rozwiązania i likwidacji takiej spółki stosuje się przepisy dotyczące likwidacji spółki akcyjnej. Tym samym, do spółki tej znajdzie zastosowanie art. 462 § 2 ksh, wprost zabraniający wypłaty zysku w trakcie likwidacji spółki, bez uprzedniej spłaty wszystkich zobowiązań spółki.