Umowa majątkowa małżeńska – ustanowienie rozdzielności majątkowej a ogłoszenie upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej
Z roku na rok rośnie popularność upadłości konsumenckiej. Instytucję tę przewidziano przepisami Ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe. Precyzując, chodzi o możliwość ogłoszenia upadłości osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, powszechnie nazywanej właśnie upadłością konsumencką.
Wiele osób, składając wniosek o ogłoszenie upadłości, nie zdaje sobie jednak sprawy z tego, jakie skutki wiążą się z jej ogłoszeniem. Nie polega ono tylko na likwidacji majątku dłużnika w celu zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Niesie również za sobą konsekwencje w zakresie stosunków majątkowych małżeńskich, związane m.in. z ustanowieniem rozdzielności majątkowej przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej.
Upadłość konsumencka a rozdzielność majątkowa
W pierwszej kolejności należy wskazać, że z dniem ogłoszenia upadłości jednego z małżonków powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa, o której mowa w art. 53 § 1 Ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustroju wspólności majątkowej, ich majątek wspólny wchodzi do masy upadłości, a jego podział jest niedopuszczalny.
Jeżeli zatem w skład majątku wspólnego wchodziła nieruchomość, to z chwilą ogłoszenia upadłości staje się ona częścią masy upadłości, która podlega likwidacji. Drugi z małżonków może dochodzić w postępowaniu upadłościowym należności z tytułu udziału w majątku wspólnym, zgłaszając tę wierzytelność syndykowi. Należy jednak podkreślić, że wiele osób w chwili pierwszego kontaktu z syndykiem jest zaskoczonych, że ich wspólny majątek, kolokwialnie mówiąc, zostaje sprzedany. Jednak w gronie konsumentów ogłaszających upadłość znajdują się też osoby, które znają powyżej wskazaną regulację i próbują ochronić wspólny majątek poprzez ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej przed ogłoszeniem upadłości. Należy jednak wskazać, że przepisy ustawy Prawo upadłościowe odnoszą się również do takich umów, o czym wielu dłużników zapomina.
Upadłość konsumencka – kiedy rozdzielność majątkowa jest skuteczna w stosunku do masy upadłości?
Zgodnie z art. 126 ustawy Prawo upadłościowe ustanowienie rozdzielności majątkowej umową majątkową jest skuteczne w stosunku do masy upadłości tylko wtedy, gdy umowa zawarta została co najmniej dwa lata przed dniem złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości. Powyższy przepis ma również zastosowanie w przypadku, gdy umową majątkową ograniczono wspólność majątkową. Należy zatem pamiętać, że ustawodawca, w celu zapewnienia skuteczności zawarcia umowy, przewidział czas, jakim są co najmniej dwa lata i to nie przed ogłoszeniem upadłości, a przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości.
Należy zatem uznać, iż umowa majątkowa ustanawiająca rozdzielność majątkową małżeńską zawarta w dwuletnim okresie przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości, jest bezskuteczna względem masy upadłości. Zawarcie takiej umowy nie ma zatem żadnego wpływu na masę upadłości.
W literaturze wskazuje się, że jeżeli umowa ustanawiająca rozdzielność majątkową lub ograniczająca małżeńską wspólność majątkową została zawarta w okresie dwóch lat poprzedzających złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości, umowy tej nie bierze się w ogóle pod uwagę, skład zaś majątku wspólnego, który wchodzi do masy upadłości, ustala się według takiej zasady, jakiej małżonkowie podlegaliby, gdyby przedmiotowej umowy nie zawarli. (tak: S. Gurgul, Prawo upadłościowe. Prawo restrukturyzacyjne. Komentarz. Wyd. 12, Warszawa 2020, art. 126, Legalis).
W związku z powyższym, wszelkie mienie przedstawiające wartość handlową, a nabyte przez małżonków, objęte jest wspólnością majątkową małżeńską i wchodzi w skład masy upadłości. Jeżeli na podstawie zawartej umowy miał nastąpić podział majątku, który jeszcze nie nastąpił, jest on niedopuszczalny. Natomiast jeżeli podział majątku został już dokonany, syndyk może wystąpić do drugiego małżonka o przekazanie majątku do masy upadłości.
Nabycie wspólnego majątku przez małżonków po ogłoszeniu upadłości konsumenckiej
Należy mieć na uwadze również fakt, że jeżeli małżonkowie nabędą majątek już po zawarciu umowy ustanawiającej rozdzielność majątkową lub ją ograniczającej, a w związku z ogłoszeniem upadłości umowa taka będzie uznana za bezskuteczną w stosunku do masy upadłości, nabyty majątek zostanie uznany za majątek wspólny i wejdzie w skład masy upadłości.
Jednym z rozwiązań tej sytuacji jest udowodnienie, że przedmiotowe składniki stanowią majątek osobisty małżonka w rozumieniu Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i nie były one objęte wspólnością majątkową małżeńską, przez co niemożliwe jest, by stanowiły masę upadłości. Powyższe powinno zostać udowodnione stosownymi dokumentami lub wykazane w inny jednoznaczny sposób.
Upadłość konsumencka cieszy się wielką popularnością. Pomimo jednak dobrodziejstwa, jakie się wiążą z jej ogłoszeniem, każdy dłużnik powinien pamiętać, że niesie ona za sobą również konsekwencje rzutujące na wiele aspektów jego dotychczasowego życia. Złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości konsumenckiej powinno być więc decyzją przemyślaną, co do której ma się pewność, że jest słuszna.