Jak chronić innowacyjny produkt?

Masz świetny pomysł na produkt. Zbadałeś rynek i trafiłeś w niszę. Chcesz rozpocząć produkcję, ale to oznacza, że musisz podzielić się swoim pomysłem z innymi. Wielu przedsiębiorców zastanawia się, jak w takim przypadku ochronić swój produkt przed skopiowaniem. Poniżej przedstawiamy kilka możliwości.

Zadbaj o poufność

Pierwszą możliwością, którą warto rozważyć jest umowa o zachowaniu poufności.

W treści umowy o zachowaniu poufności powinny zostać opisane konsekwencje naruszenia zakazu ujawnienia tajemnicy (np. kara umowna – na tyle wysoka, by wyeliminować ryzyko ujawnienia informacji innym podmiotom w zamian za obietnicę zapłaty kary umownej).

W praktyce warto każdorazowo przed zawarciem tego typu umowy dokładnie przeanalizować jej zapisy i dostosować ją do charakteru przekazywanych informacji, rodzaju pomysłu oraz stosunków gospodarczych łączących nasze przedsiębiorstwo z kontrahentem. Nie istnieje jeden wzór umowy o poufności, który sprawdzi się w każdej sytuacji, dlatego taką umowę należy zawsze weryfikować z punktu widzenia celu, jakiemu ma służyć.

Produkt może być utworem

Należy zwrócić uwagę, że pomysły i idee nie podlegają ochronie prawa autorskiego, co wynika wprost z przepisu art. 1 ust. 2¹ ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Takiej ochronie podlega wyłącznie utwór, który jest rozumiany jako przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (art. 1 ust. 1 ww. ustawy). Innymi słowy, produkt powinien być unikalny i w jakiś sposób wyrażony, chociażby nie miał ukończonej postaci. Oznacza to, że ochrona  rozpoczyna się w momencie np. spisania pomysłu na kartce, stworzenia w miarę dokładnego rysunku, prototypu, szablonu itp. Od tego momentu istnieje utwór chroniony prawem autorskim.

Ochrona prawnoautorska przysługuje z mocy prawa, dlatego nie są konieczne żadne dodatkowe zastrzeżenia umowne, które warunkowałyby skorzystanie z uprawnień, jakie przysługują na podstawie prawa autorskiego. Warto jednak informować o posiadaniu prawa autorskiego do produktu poprzez załączenie tzw. noty copyright.

Rozważ zgłoszenie w Urzędzie Patentowym

Innym rodzajem ochrony, który wymaga aktywnego działania twórcy produktu, jest ochrona poprzez zgłoszenie w Urzędzie Patentowym.

Żeby ustalić, czy produkt kwalifikuje się do objęcia ochroną zgodnie z przepisami prawa własności przemysłowej, należy przeanalizować cel jego wykorzystywania, dostępne funkcje oraz, co najważniejsze, czy nie został już wcześniej ujawniony gdziekolwiek na świecie. W zależności od kwalifikacji produktu może zostać udzielona ochrona patentowa (gdy produkt jest kwalifikowany jako wynalazek) lub prawo ochronne (gdy produkt zostanie zakwalifikowany jako wzór użytkowy).

Wynalazek to nowe rozwiązanie, które posiada poziom wynalazczy i nadaje się do przemysłowego stosowania. Patent na wynalazek przyznaje uprawnionemu wyłączne prawo do produkcji, używania, oferowania do sprzedaży czy też importu produktu lub procesu opartego na wynalazku, zakazując takich działań innym podmiotom (bez uprzedniej zgody właściciela patentu). Patent daje również możliwość osiągnięcia przewagi konkurencyjnej, podniesienia renomy swojego przedsiębiorstwa oraz jego wartości rynkowej, a także uzyskania dodatkowych dochodów, np. z licencji udzielonych na korzystanie z danego wynalazku. Patent uzyskiwany jest na okres 20 lat od jego zgłoszenia w Urzędzie Patentowym, a udzielenie ochrony wiąże się z koniecznością dokonywania opłat.

Warto jednak zwrócić uwagę, że ochrona wynalazku wymaga ujawnienia wszystkich związanych z nim informacji technicznych, które staną się powszechnie dostępne i dadzą możliwość odtworzenia wynalazku każdej osobie posiadającej odpowiednią wiedzę techniczną. Po upływie okresu ochrony wynalazek będzie mógł być produkowany również przez inne podmioty.

Jeśli produkt nie zostanie zakwalifikowany jako wynalazek, ale będzie przedstawiał nowe, użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, będziemy mogli zgłosić je do Urzędu Patentowego jako wzór użytkowy. Prawo ochronne na wzór użytkowy można uzyskać na okres 10 lat od zgłoszenia. Zakres ochrony jest zasadniczo analogiczny do patentu i uprawnia do wyłącznego korzystania ze wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy. W ten sposób można chronić użyteczne rozwiązania o charakterze technicznym dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.

Do uzyskania ochrony (na wynalazek lub wzór użytkowy) konieczne jest dopełnienie stosownych formalności przed Urzędem Patentowym, takich jak np. złożenie zgłoszenia, przygotowanie dokładnego opisu i dokumentacji technicznej oraz ich opublikowanie. Samo postępowanie przed Urzędem Patentowym trwa najczęściej kilka lat, ale przyznana ochrona obejmuje także okres wstecz – od dnia dokonania zgłoszenia.

Tajemnica przedsiębiorstwa

Ochronę innowacyjnych rozwiązań stworzonych przez przedsiębiorcę chronią również przepisy ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jednym z czynów nieuczciwej konkurencji, zakazanych przez powyższą ustawę, jest wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa. Przez tajemnicę przedsiębiorstwa rozumie się (zgodnie z art. 11 ust. 4 ww. ustawy) nieujawnione do wiadomości publicznej informacje techniczne, technologiczne, organizacyjne przedsiębiorstwa lub inne informacje posiadające wartość gospodarczą, co do których przedsiębiorca podjął niezbędne działania w celu zachowania ich poufności. Opracowane przez przedsiębiorcę wynalazki lub inne nowe rozwiązania stanowią co do zasady część tajemnicy przedsiębiorstwa i podlegają ochronie na podstawie przepisów o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Jednym z najbardziej znanych przykładów tajemnicy przedsiębiorstwa jest receptura Coca-Coli, która bez wątpienia prezentuje dziś znaczną wartość gospodarczą. Stanowi ona tajemnicę przedsiębiorstwa od 1886 r. i od tego czasu dostęp do niej ma wyłącznie kilku zaufanych pracowników.

Należy zauważyć, że ochrona efektów prac przedsiębiorstwa jako jego tajemnicy nie jest tak prosta jak w przypadku patentu czy prawa ochronnego. Konieczne jest bowiem wykazanie, odpowiednie zabezpieczenie poufności informacji związanych z produktem i wdrożenie odpowiednich procedur postępowania z takimi informacjami. Dobrym rozwiązaniem jest również każdorazowe oznaczanie przekazywanych informacji i dokumentów klauzulą poufności lub klauzulą tajemnicy przedsiębiorstwa.

Plusem ochrony w ramach tajemnicy przedsiębiorstwa jest brak obowiązku ponoszenia opłat za utrzymywanie ochrony, jak również brak upublicznienia szczegółów dotyczących innowacyjnego rozwiązania.

Jeden produkt – wiele możliwości

Ochrona produktu przed skopiowaniem może następować na wielu płaszczyznach. Należy pamiętać, aby pierwsze kroki w celu zapewnienia ochrony podjąć jeszcze przed ujawnieniem produktu lub jego części. Dobrze przygotowane umowy i klauzule informacyjne oraz ewentualne uzyskanie praw ochronnych z całą pewnością pozwolą zminimalizować ryzyko związane z bezprawnym powieleniem produktu.