Przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego w kontekście jego zbycia – wybrane zagadnienia
W jednym z ostatnich artykułów rozważaliśmy kwestie dotyczące cesji umowy o udzielanie świadczeń zdrowotnych zawartej z Narodowym Funduszem Zdrowia, wskazując, że może ona wiązać się ze zmianami właścicielskimi przedsiębiorstwa. Dzisiejszy tekst ma na celu przybliżenie pojęcia samego przedsiębiorstwa i składających się na nie elementów w kontekście podmiotu leczniczego. Jest on również wprowadzeniem do problematyki zbycia przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego.
Rozważania na temat kwestii związanych ze sprzedażą przedsiębiorstwa rozpocząć należy od przytoczenia jego definicji. Zgodnie z art. 55(1) Kodeksu cywilnego jest to zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczony do prowadzenia działalności gospodarczej. W zdaniu kolejnym ustawodawca wprowadził przykładowy katalog elementów składających się na przedsiębiorstwo: oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa); własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów, oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości; prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych; wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne; koncesje, licencje i zezwolenia; patenty i inne prawa własności przemysłowej; majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne; tajemnice przedsiębiorstwa; księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.
Powyższe wyliczenie jest przykładowe, a samo przedsiębiorstwo składać się może z większego lub mniejszego zespołu składników. Co ważne, składniki niematerialne są równie znaczące co te materialne. Mowa tu o kwestiach organizacyjnych, wypracowanych modelach działania czy renomie. Dopiero funkcjonalne powiązanie różnorodnych składników umożliwiających samodzielne prowadzenie działalności pozwala na uznanie przedsiębiorstwa za pewną całość. Całość ta może stanowić odrębny od rzeczy przedmiot stosunku cywilnoprawnego.
Często przedsiębiorstwo będące przedmiotem czynności prawnej to również zakład pracy, co nieodzownie wiąże się z regulacjami Kodeksu pracy dotyczącymi przejścia zakładu pracy na innego pracodawcę.
Przenosząc powyższe na kanwę działalności leczniczej, uznać można, że na przedsiębiorstwo podmiotu leczniczego składają się te elementy, dzięki którym podmiot leczniczy wykonuje określony rodzaj działalności leczniczej. Poza nieruchomościami, w których działalność lecznicza jest wykonywana, czynnością prawną objęte będzie m.in. wyposażenie tych nieruchomości zarówno w aparaturę medyczną, jak i w sprzęt biurowy czy elementy infrastruktury technicznej, wszelka dokumentacja potwierdzająca możliwość wykorzystania danego sprzętu do udzielania świadczeń medycznych (pamiętajmy bowiem, że ustawa o wyrobach medycznych, a w szczególności art. 63, nakłada na podmiot wykonujący działalność leczniczą szereg obowiązków związanych z posiadaniem dokumentacji dowodzącej instalacji, naprawy czy konserwacji wyrobów medycznych), wewnętrzne procedury i regulaminy jednostek działających w strukturze podmiotu leczniczego, certyfikaty wydane przez zewnętrznych audytorów, dokumenty obrazujące przebieg odbytych w podmiocie leczniczym kontroli, w tym kontroli wewnętrznych, czy dokumentacja księgowa.
Art. 55(2) Kodeksu cywilnego wprowadza zasadę, iż czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści tej czynności prawnej albo z przepisów szczególnych. Aktualnie przyjmuje się, że w treści umowy regulującej przejście przedsiębiorstwa nie ma potrzeby wymieniania wszystkich składników objętych transakcją. Wręcz odwrotnie, dokumenty transakcyjne powinny wyszczególniać te składniki, które w ramach sprzedaży przedsiębiorstwa nie przejdą na nabywcę. Strony czynności prawnej mają swobodę w wyborze elementów składających się na przedsiębiorstwo. Swoboda ta jednak nie może być na tyle szeroka, aby wyłączenia poszczególnych składników zniweczyły istotę przedsiębiorstwa. Dlatego też sprzedaż przedsiębiorstwa powinna obejmować przynajmniej te składniki, które są kluczowe dla jego funkcjonowania.
W tym kontekście pamiętać należy o problematyce wynikającej z ogólnej zasady nieprzenoszalności na gruncie prawa publicznego uprawnień wynikających z koncesji, zezwoleń i licencji, której nie podważa przepis art. 55(2) Kodeksu cywilnego oraz odrębnych regulacji dotyczących przekazywania dokumentacji medycznej pacjentów.
Stanowisko dotyczące nieprzenoszalności uprawnień wynikających z decyzji administracyjnych jest jednolicie prezentowane tak w doktrynie, jak i w orzecznictwie sądów administracyjnych. Przyjmuje się, że w przypadku braku przepisu wyraźnie wskazującego na możliwość przeniesienia takich praw ich sukcesja jest wykluczona. W odniesieniu do podmiotów leczniczych powyższe może mieć znaczenie na przykład w zakresie korzystania z pojazdów uprzywilejowanych na podstawie stosownego zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
W kontekście zbycia przedsiębiorstwa wyjątkowo doniosła wydaje się analiza możliwości przeniesienia dokumentacji medycznej wytworzonej w ramach działalności zbywanego przedsiębiorstwa na nabywcę przedsiębiorstwa. Problematyka ta wybrzmiewa tym mocniej, gdy transakcja dotyka nie przedsiębiorstwa w całości, ale jego zorganizowanej części – na przykład jednego z prowadzonych przez zbywcę zakładów leczniczych bądź jednostki niższego szczebla. Z jednej bowiem strony dokumentacja medyczna jest naturalnie i ściśle powiązana z działalnością przedsiębiorstwa podmiotu leczniczego i wpisuje się w definicję przedsiębiorstwa. Z drugiej zaś strony napotykamy na obostrzenia płynące z art. 30a ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, a dotyczące przekazania dokumentacji medycznej w przypadku zaprzestania działalności. Przywołana regulacja statuuje zasadę, zgodnie z którą dokumentację medyczną może przejąć nabywca przedsiębiorstwa (organizowanej jego części) jedynie wtedy, gdy: 1) zbywca zaprzestaje wykonywania działalności leczniczej, 2) nabywca zamierza kontynuować działalność przedsiębiorstwa.
Odczytując komentowany artykuł literalnie, należy wskazać, iż do przekazania dokumentacji medycznej konieczne jest zakończenie wszelkiej działalności leczniczej, czyli de facto wykreślenie podmiotu leczniczego z rejestru podmiotów wykonujących działalność leczniczą. A co w przypadku, gdy zbywca, owszem, rezygnuje z prowadzenia działalności leczniczej, ale jedynie w zakresie typu świadczeń, które realizowane były w ramach zbywanego przedsiębiorstwa (zorganizowanej części przedsiębiorstwa)? Czy wtedy podstawą do udostępnienia nabywcy dokumentacji medycznej będzie art. 26 ust. 3 pkt 1 ustawy o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta, zgodnie z którym podmiot udzielający świadczeń zdrowotnych udostępnia dokumentację medyczną podmiotom udzielającym świadczeń zdrowotnych, jeżeli dokumentacja ta jest niezbędna do zapewnienia ciągłości świadczeń zdrowotnych? Posiłkując się regulacjami dotyczącymi formy udostępnienia dokumentacji, w szczególności jej oryginału, należałoby odpowiedzieć, że nie – w aktualnym stanie prawnym brak jest podstawy do przekazania dokumentacji medycznej wtedy, gdy zbywający planuje kontynuowanie działalności leczniczej. Kwestia ta bezsprzecznie wymaga jednak dokonania pogłębionej analizy przez ustawodawcę i wprowadzenia zmian, tym bardziej że w przypadku, w którym ze zbyciem przedsiębiorstwa wiąże się cesja kontraktu z NFZ, to NFZ wymaga, aby cesjonariusz posiadał dostęp do dokumentacji medycznej. Możliwość przekazania dokumentacji medycznej, przy zachowaniu wszelkich zasad jej ochrony, powinna być zapewniona ustawowo podmiotowi realizującemu świadczenia w ramach nabywanego przedsiębiorstwa także wtedy, kiedy zbywca kontynuuje działalność w pozostałym zakresie.
Aby prawidłowo przeprowadzić transakcję, konieczna jest także weryfikacja kwestii korporacyjnych, takich jak zgoda właściwego organu zbywcy (jak w przypadku zgody wszystkich komplementariuszy SKA, uchwały wspólników sp. z o.o. czy uchwały akcjonariuszy w S.A. na zbycie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części przy zachowaniu wymaganych większości) czy opinie rad społecznych, w przypadku gdy zbywca jest samodzielnym publicznym zakładem opieki zdrowotnej. Są to jedynie przykłady czynności, których uwzględnienia wymagać będzie transakcja zbycia przedsiębiorstwa. Przygotowując się do transakcji, pamiętać należy również, że do zbycia przedsiębiorstw wymagana jest forma szczególna z podpisem notarialnie poświadczonym, a w przypadku, gdy w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, forma aktu notarialnego.