wyszukiwanie na stronie

Ustawa COVID-19

Autor:
Zespół JGA
Kategoria: COVID-19

W dniu 8.03.2020 r. weszła w życie ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (dalej „ustawa COVID-19”). Ustawa COVID-19 skupia się na znacznym zwiększeniu uprawnień organów administracji oraz zasadach funkcjonowania jednostek leczniczych. Wprowadza zmiany w zakresie prawa pracy, nie przyznając jednocześnie przedsiębiorstwom narzędzi ochrony adekwatnych do nadzwyczajnej sytuacji, a poza branżą turystyczną nie stanowi odpowiedzi na możliwe załamanie gospodarcze. Poniższe informacje mogą ulec zmianie w przypadku wprowadzenia w życie planowanej ustawy o minimalizowaniu skutków epidemii.

Nakaz produkcji

Prezes Rady Ministrów, na wniosek wojewody, może, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, wydawać polecenia obowiązujące każdego przedsiębiorcę. Co do zasady polecenia są wydawane w drodze decyzji administracyjnej, ale mogą być również wydawane ustnie, telefonicznie, za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Samo wykonywanie zadań ma się odbywać na podstawie umowy zawartej przez przedsiębiorcę z wojewodą i jest finansowane z budżetu państwa. Jeżeli przedsiębiorca nie zgodzi się na zawarcie umowy, wówczas wydana zostanie decyzja administracyjna przymuszająca przedsiębiorcę do wykonywania zadań narzuconych przez Prezesa Rady Ministrów.

Potencjalne ryzyko dotyczy spółek produkcyjnych. Polecenie wykonywania określonych zadań (produkcji) może wiązać się ze zmianą profilu produkcji, a finansowanie przygotowania i planów związanych z dostosowaniem produkcji do narzuconych zadań jest wprost wyłączone w ustawie. Zatem koszt prac przygotowawczych i projektowych przerzucony będzie na przedsiębiorcę. Państwo będzie płacić wyłącznie za odbierane towary czy świadczone usługi. Kolejne ryzyko, które niesie narzucona produkcja, to brak możliwości realizowania dotychczasowych kontraktów lub realizacji kontraktów na dotychczasowym poziomie. Zawarcie umowy z wojewodą może oznaczać wyłączenie ochronnej klauzuli siły wyższej. Klauzula ta wyłącza bowiem odpowiedzialność za niewykonanie zobowiązań z uwagi na działania, które są niezależne od strony umowy.

Obszar zamknięty epidemii/ zagrożenia epidemią

W przypadku wystąpienia stanu epidemii/ zagrożenia epidemią w rozmiarach przekraczających możliwości działania organów publicznych Rada Ministrów może wydać rozporządzenie, w którym ureguluje m.in.:

  1. strefę (obszar), w której wystąpił stan epidemii,
  2. czasowe ograniczenia określonych zakresów działalności przedsiębiorców,
  3. sposób przemieszczania się, zakaz zgromadzeń,
  4. nakaz udostępniania lokali, terenów i dostarczania środków transportu,
  5. obowiązek poddania się szczepieniom, badaniom, kwarantannie.

Nie przewidziano odszkodowania od Skarbu Państwa za przymusowe ograniczenia działalności przedsiębiorców przez ustanowienie obszaru epidemii.

Nakaz zamknięcia zakładu

Na podstawie obowiązujących dotychczas przepisów, w celu zapobieżenia szerzeniu się zakażeń lub chorób zakaźnych państwowy powiatowy inspektor sanitarny może, w drodze decyzji:

  1. wprowadzić zakaz wstępu do pomieszczeń skażonych,
  2. nakazać przeprowadzenie dekontaminacji nieruchomości lub pomieszczeń,
  3. nakazać przeprowadzenie dekontaminacji przedmiotów, a jeżeli nie jest to możliwe – ich zniszczenie.

Dekontaminacja to proces niszczenia biologicznych czynników chorobotwórczych przez mycie, dezynfekcję i sterylizację.

Decyzja o zakazie wstępu do pomieszczeń zakładu pracy oznacza w praktyce jego czasowe zamknięcie, a dekontaminacji podlegać mogą wszystkie przedmioty, które znajdują się w zakładzie. Dlatego istotne jest, by zabezpieczyć kluczowe dokumenty np. poprzez zapisanie ich na nośnikach informatycznych/ serwerach itd., oraz oszacować ryzyko zniszczenia innych wartościowych przedmiotów pozostających w zakładzie.

Zagrożenie wykonania kontraktów

Epidemia COVID-19 z pewnością przyniesie ze sobą pogorszenie sytuacji ekonomicznej przedsiębiorców, których podstawą funkcjonowania są kontrakty. Wobec braku rozwiązań szczególnych w Ustawie COVID-19 dostępne są narzędzia funkcjonujące w typowych stanach faktycznych:

  1. W kontraktach często zastrzegane jest wyłączenie odpowiedzialności stron za niewykonanie umowy na skutek siły wyższej. Siła wyższa to zdarzenie niezależne od woli stron, niemożliwe do przewidzenia (na moment zawarcia kontraktu), którego nie da się uniknąć. Do takich zdarzeń należy epidemia oraz działania administracji publicznej mające charakter przymusu.
  2. Kodeks cywilny przewiduje też klauzulę rebus sic stantibus, której stosowanie jest niezależne od jej zastrzeżenia w umowie. Klauzula ta jest stosowana, gdy z uwagi na nadzwyczajną zmianę stosunków spełnienie świadczenia wynikającego z kontraktu byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy. Wówczas sąd może, po rozważeniu interesów stron, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, zmienić wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy, nakazując odpowiednie rozliczenia miedzy stronami.
  3. W przypadku, gdy epidemia pociągnie za sobą kryzys ekonomiczny, który będzie przejawiał się istotną zmianą siły nabywczej pieniądza, możliwe będzie po zawarciu kontraktu zwrócenie się do sądu o zmianę wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego.

Stosowanie powyższych klauzul nadzwyczajnych przewidzianych w polskim porządku prawnym uzależnione jest także od stosownych zastrzeżeń w umowie co do właściwości prawa polskiego oraz właściwości sądu polskiego do rozstrzygania sporów.

Praca zdalna

Ustawa COVID-19 wprowadza możliwość nakazania przez pracodawcę pracy zdalnej – tj. poza miejscem jej stałego wykonywania (home office). Takie polecenie musi być wsparte uzasadnieniem przeciwdziałania COVID-19. Pracownik nie może odmówić pracy zdalnej i nie potrzeba na nią jego zgody. Polecenie musi wskazywać czas oznaczony, w którym praca zdalna ma być wykonywana; proponuje się, by początkowo był to czas powiązany z okresem wylęgania się wirusa (5 – 14 dni). Ważne jest, by przy pracy zdalnej (np. na laptopie) zachować poufność przy przekazywaniu informacji – w poczcie elektronicznej powinna się znaleźć informacja, że dane są poufne.

Wskazuje się, że praca zdalna wykonywana jest jako praca w innym miejscu niż miejsce pracy, na podstawie polecenia służbowego. W konsekwencji pracodawca jest uprawniony i zobowiązany do ewidencjowania czasu pracy pracowników, tj. może zobowiązać pracowników do zdalnego zgłoszenia przystąpienia do pracy, a następnie zdalnego poinformowania o zakończeniu dnia pracy.

Dodatkowy zasiłek opiekuńczy na dziecko do lat 8

W związku z decyzją o zamknięciu szkół z powodu COVID-19 (dotyczy także żłobków, klubów dziecięcych, przedszkoli) dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje rodzicom/ opiekunom prawnym dzieci, którzy opiekują się dzieckiem poniżej 8. roku życia oraz są objęci ubezpieczeniem chorobowym.

Okresu wypłaty dodatkowego zasiłku opiekuńczego (14 dni) nie wlicza się do ogólnego limitu 60 dni, które przysługują na opiekę nad chorym dzieckiem do lat 14. Zgodnie z informacjami podawanymi przez ZUS z zasiłku można korzystać nie dłużej niż do dnia poprzedzającego ósme urodziny dziecka. W celu skorzystania z zasiłku opiekuńczego wystarczy, że rodzic złoży stosowne pisemne oświadczenie do swojego pracodawcy. Osoby prowadzące działalność pozarolniczą składają oświadczenie w ZUS. Wypełniając oświadczenie, można podać łączny okres opieki nad dzieckiem albo wyłączyć z tego okresu dni, w których rodzic nie jest zobowiązany pracować, np. sobotę i niedzielę lub gdy dziecko ma zapewnioną opiekę. O korzystaniu z zasiłku pracownik powinien poinformować swojego pracodawcę, zleceniobiorca – swojego zleceniodawcę, a osoba prowadząca działalność pozarolniczą – bezpośrednio ZUS. Nie ma określonego momentu na złożenie informacji o korzystaniu z zasiłku, ale od tego uzależniona jest wypłata zasiłku. Bez złożenia oświadczenia nie będzie możliwa wypłata zasiłku. Zasiłek opiekuńczy jest wypłacany za każdy dzień sprawowania opieki. Jeśli oboje rodzice dziecka pracują, to o dodatkowy zasiłek opiekuńczy może wystąpić tylko jeden z rodziców. Mogą też podzielić się opieką nad dzieckiem w ramach limitu 14 dni. Dodatkowy zasiłek opiekuńczy przysługuje rodzicom łącznie przez 14 dni, niezależnie od liczby dzieci wymagających opieki. Zasiłek opiekuńczy oraz dodatkowy zasiłek opiekuńczy są wypłacane z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Oznacza to, że zasiłki nie obciążają funduszu pracodawców. Nawet, jeżeli pracodawca wypłaca zasiłek (w przypadku gdy jest do tego zobowiązany), wypłacone kwoty rozlicza z ZUS.

Wykorzystanie i udzielanie urlopów

Nakazanie przez pracodawcę wykorzystania urlopu bez uzgodnienia z pracownikiem będzie naruszało zasady udzielania urlopów wskazane w Kodeksie pracy, chyba że dotyczy to:

  1. urlopu niewykorzystanego zgodnie z planem urlopów za poprzedni rok, dlatego zaleca się przeanalizowanie niewykorzystanych urlopów i rozważenie możliwości ich udzielenia w okresie bieżącym,
  2. wykorzystania urlopu w okresie wypowiedzenia, jednak w wymiarze proporcjonalnym do przepracowanego czasu w danym roku, za który ten urlop przysługuje, takie przypadki również powinny zostać przeanalizowane w kontekście bieżącej sytuacji.

Poza tymi przypadkami pracodawca nie może nakazać pracownikowi wykorzystania urlopu, nawet w związku z powziętą wiedzą o przystąpieniu do pracy po urlopie spędzonym w miejscu szczególnie narażonym na zakażenie wirusem.

Zlecenie badań lekarskich pracownikowi podejrzanemu o zachorowanie – niedopuszczenie pracownika do pracy

Stosownie do interpretacji PIP, nawet w świetle zagrożenia epidemią przepisy Kodeksu pracy nie uprawniają pracodawcy do skierowania pracownika na badania lekarskie w sytuacji, gdy np. pracownik jest przeziębiony i może zagrażać innym pracownikom, bez zgody tego pracownika, jeżeli nie zbiega się to z terminem kolejnego badania okresowego. Pracodawca nie jest również uprawniony do samodzielnej oceny stanu zdrowia pracownika i nie może, z uwagi na podejrzenia co do stanu zdrowia, nie dopuścić pracownika do wykonywania pracy.

Pojawiają się jednak także interpretacje, że w sytuacji, w której pracodawca stwierdza, że na skutek objawów chorobowych pracownik stracił zdolność do pracy potwierdzoną dotychczasowym orzeczeniem lekarskim (…) może skierować podwładnego na wcześniejsze badanie okresowe (…). Orzeczenie lekarskie o zdolności do pracy jest aktualne tak długo, jak długo odzwierciedla rzeczywisty stan zdrowia pracownika. Są zatem sytuacje, w których wcześniejsza kontrola zdolności do pracy jest w pełni uzasadniona – przykładem może być zagrożenie epidemiologiczne. W takiej sytuacji pracodawca może oprzeć się na art. 207 § 2 k.p., zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Natomiast w przypadku orzeczenia o czasowych/trwałych przeciwwskazaniach do wykonywania pracy pracodawca jest obowiązany odsunąć pracownika od wykonywania pracy.

Podobnie przyjmuje się, że pracodawca nie ma prawa weryfikowania stanu zdrowia pracowników poprzez mierzenie pracownikom temperatury ciała (bez ich zgody).

Należy nadmienić, że niektórzy komentatorzy, jako podstawę skierowania pracownika na badania, wskazują na art. 6 Ustawy z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi, zgodnie z którym obowiązkowym badaniom sanitarno-epidemiologicznym podlegają osoby podejmujące lub wykonujące prace, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby, nieposiadające aktualnego orzeczenia lekarskiego o zdolności do wykonywania prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia lub choroby zakaźnej na inne osoby. Na powyższe obowiązkowe badania sanitarno-epidemiologiczne kieruje pracodawca albo zlecający wykonanie prac.

W naszej ocenie powyższe przepisy nie dotyczą sytuacji epidemii koronawirusa, jednakże z uwagi na powagę sytuacji nie można wykluczyć, że odpowiednie stosowanie ww. ustawy będzie akceptowane przez organy państwowe.

Podróże służbowe krajowe i zagraniczne

Zgodnie z zaleceniami PIP wydanymi na tle nowej ustawy pracownik, którego pracodawca wysyła w delegację (wyjazd służbowy) w rejony zagrożone COVID-19, może odmówić wykonania takiego polecenia ze względu na bezpośrednie zagrożenie swojego życia lub zdrowia oraz ryzyko rozprzestrzenienia choroby w kraju, tzn. narażenie na niebezpieczeństwo innych osób. Dla pracodawcy i pracownika przy podejmowaniu decyzji dotyczących wyjazdu służbowego w rejony zagrożone powinny być wiążące zalecenia, komunikaty właściwych organów państwowych, w szczególności Państwowej Inspekcji Sanitarnej czy Ministerstwa Spraw Zagranicznych.

Zwolnienie pracownika z obowiązku świadczenia pracy

Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy powinno odbywać się w porozumieniu z pracownikiem. Jednak w razie wystąpienia bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia lub życia pracodawca jest obowiązany wstrzymać pracę i wydać pracownikom polecenie oddalenia się w miejsce bezpieczne i nie godzić się na wznowienie pracy do czasu usunięcia zagrożenia. Zasada ta może zostać zaktualizowana w razie zagrożenia zarażeniem pracowników, o czym mogą świadczyć objawy chorobowe innego pracownika bądź potwierdzony przypadek zachorowania. O takim zagrożeniu pracodawca powinien poinformować wszystkich pracowników.

Oświadczenia o spędzaniu urlopu przez pracownika

W świetle obowiązujących przepisów pracodawca nie ma podstaw prawnych do zbierania informacji dotyczących miejsca wypoczynku pracownika, a pracownik nie jest zobowiązany do ujawniania miejsca spędzania urlopu wypoczynkowego. Jednak nie wyklucza to dobrowolnego oświadczenia pracownika o tym, że wykorzystał urlop w miejscu szczególnie narażonym na zachorowanie.

Kwarantanna

Państwowy inspektor sanitarny może wydać decyzję o poddaniu kwarantannie lub nadzorowi epidemiologicznemu osoby zdrowej, która pozostawała w styczności z osobami chorymi na choroby zakaźne, przez okres nie dłuższy niż 21 dni, licząc od ostatniego dnia styczności. Pracodawca ma obowiązek przestrzegać decyzji inspektora sanitarnego co do kwarantanny. Z tego tytułu wypłacane są świadczenia chorobowe na zasadach ogólnych, a nieobecność pracownika jest usprawiedliwiona. W przypadku, gdy pracownik samodzielnie powstrzyma się od pracy i nie otrzyma zaświadczenia lekarskiego ani decyzji inspektora sanitarnego, nie przysługuje mu prawo do świadczeń pieniężnych w razie choroby. W przypadku kwarantanny dziecka pracownika, rodzic (pracownik) ma prawo do zasiłku opiekuńczego z powodu konieczności sprawowania opieki nad dzieckiem. W takim przypadku zasiłek przysługuje w przypadku kwarantanny dziecka w wieku do 14 lat – w wymiarze 60 dni w roku kalendarzowym. Wysokość miesięcznego zasiłku opiekuńczego wynosi 80% podstawy wymiaru zasiłku.

Prawo zamówień publicznych

Prawo zamówień publicznych zostaje wyłączone w przypadku zamówień, których przedmiotem są towary lub usługi niezbędne do przeciwdziałania COVID-19.

Ceny regulowane

Minister właściwy do spraw zdrowia na podstawie informacji przekazywanych przez Głównego Inspektora Farmaceutycznego ustali w drodze obwieszczenia maksymalne ceny produktów, które mogą być wykorzystane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, w tym produktów leczniczych, wyrobów medycznych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego. Obwieszenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych zagrożonych brakiem dostępności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej ogłoszono w Dzienniku Ministra Zdrowia z 10.03.2020 r. Przed wejściem w życie ustawy, w sprawie niezwiązanej z przeciwdziałaniem COVID-19, w dniu 18.02.2020 r. ogłoszono obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, dla których ustalono urzędową cenę zbytu (dotyczyło ono głównie substancji czynnej immunoglobulinom).

Nakazanie dystrybucji produktów leczniczych i środków ochrony osobistej

Główny Inspektor Sanitarny lub państwowy wojewódzki inspektor sanitarny może wydawać podmiotom, w szczególności wykonującym działalność leczniczą, hurtowniom farmaceutycznym oraz podmiotom zajmującym się transportem lotniczym decyzje dotyczące dystrybucji produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobów medycznych oraz środków ochrony osobistej.

Raportowanie w Zintegrowanym Systemie Monitorowania Obrotu Produktami Leczniczymi

Minister właściwy do spraw zdrowia może w drodze rozporządzenia nakazać podmiotom farmaceutycznym, które dotychczas nie miały takiego obowiązku, producentom oraz importerom wyrobów medycznych raportowanie:

  1. zagrożenia brakiem dostępności na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej produktu leczniczego, środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego lub wyrobu medycznego bądź
  2. stanu zagrożenia epidemicznego, stanu epidemii.

Minister może także, w drodze obwieszczenia, ograniczyć ilość produktu leczniczego, wyrobu medycznego lub środka spożywczego specjalnego przeznaczenia żywieniowego przypadającą na jednego pacjenta.

Ograniczenie zbywania produktów leczniczych

Hurtownie farmaceutyczne są obowiązane do zbywania produktów leczniczych, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych, określonych w specjalnym wykazie, wyłącznie do innych hurtowni farmaceutycznych, aptek, punktów aptecznych oraz zakładów leczniczych podmiotów leczniczych, działających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Natomiast producenci lub importerzy wyrobów medycznych lub środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego są obowiązani do zbywania wyrobów lub środków określonych w specjalnym wykazie wyłącznie do hurtowni farmaceutycznych. Działanie wbrew powyższym obowiązkom podlega karze grzywny do 2 000 000 zł.

Recepta wystawiana przez farmaceutę

W przypadku zagrożenia zdrowia pacjenta związanego z COVID-19, farmaceuta może wystawić receptę farmaceutyczną.

Prawo budowlane

Do projektowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i rozbiórki obiektów budowlanych, w tym zmiany sposobu użytkowania, w związku z przeciwdziałaniem COVID-19, nie stosuje się przepisów ustaw:

  1. Prawo budowlane,
  2. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym,
  3. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami,

a w przypadku konieczności poszerzenia bazy do udzielania świadczeń zdrowotnych, także przepisów wydanych na podstawie ustawy o działalności leczniczej.

Przedsiębiorcy turystyczni

W przypadku, gdy podróżny odstąpi od umowy udziału w imprezie turystycznej w związku z wybuchem epidemii wirusa COVID-19, przedsiębiorcy turystycznemu przysługuje zwrot wpłat przekazanych na Turystyczny Fundusz Gwarancyjny.

Brak przewozu – brak odpowiedzialności

Zarządzający lotniskiem, zarządzający dworcem kolejowym, przewoźnik lotniczy, kolejowy lub drogowy, nie ponoszą odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną w związku z uzasadnionymi działaniami władz publicznych mającymi na celu przeciwdziałanie COVID-19, w szczególności za brak możliwości przewozu.