Zasady reprezentacji spółki z o.o. przy zmianie umowy spółki osobowej zawartej pomiędzy tą spółką a członkiem jej zarządu

W aktualnych warunkach obrotu gospodarczego częstym zjawiskiem jest tworzenie spółek osobowych, zwłaszcza komandytowych, w których jednym ze wspólników jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością. W spółkach komandytowych, spółka z ograniczoną odpowiedzialnością będąca jej wspólnikiem pełni zwykle funkcję komplementariusza, który odpowiada bez ograniczeń za zobowiązania spółki komandytowej. Dzieje się tak z uwagi na zasady odpowiedzialności obowiązujące w  ramach spółek z ograniczoną odpowiedzialnością. Taka konfiguracja (uczestnictwo spółki z o.o. w spółce osobowej) rodzi konieczność dochowania szczególnych zasad reprezentacji spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w tych wszystkich przypadkach, gdy wspólnikiem spółki osobowej jest także członek zarządu takiej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością.

Zgodnie z przepisem art. 210 § 1 k.s.h., w umowie między spółką a członkiem zarządu spółkę reprezentuje rada nadzorcza lub pełnomocnik powołany uchwałą zgromadzenia wspólników. Niedochowanie powyższej zasady skutkuje nieważnością umowy zawartej w imieniu spółki przez inny organ aniżeli wskazany w powyższym przepisie (tak m.in. Sąd Apelacyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 24 stycznia 2018 r., sygn. akt: III AUa 269/17). Przenosząc tę zasadę na grunt umów spółek osobowych, nie budzi wątpliwości, że powyższa zasada znajduje zastosowanie w przypadku, gdy pomiędzy spółką z ograniczona odpowiedzialnością a członkiem jej zarządu dochodzi do zawarcia umowy spółki osobowej. Umowa spółki osobowej, niezależnie od tego, że prowadzi do utworzenia nowego podmiotu prawa (stanowi akt konstytuujący nową spółkę handlową), jest niewątpliwie umową, o której mowa w art. 210 § 1 k.s.h.

Sytuacja nie jest jednak tak jednoznaczna w przypadku, gdy pomiędzy spółką z ograniczoną odpowiedzialnością a członkiem jej zarządu dokonywana jest czynność prawna polegająca na zmianie umowy spółki osobowej. Przyczyną wątpliwości w tym zakresie jest przede wszystkim brak jednoznacznego wskazania przez ustawodawcę, w jaki sposób (formie) dokonywana jest zmiana umowy spółki osobowej, tzn. czy zmiana umowy spółki osobowej jest dokonywana w drodze aneksu do dotychczasowej umowy spółki, czy też taka zmiana jest dokonywana w drodze uchwały wspólników. W pierwszym z powyższych przypadków, do zmiany umowy spółki osobowej dochodzi poprzez złożenie przez strony zgodnych oświadczeń woli, natomiast w drugim przypadku mamy do czynienia z koniecznością oddania głosów „za” uchwałą o określonej treści przez wymaganą większość.  Artykuł 9 k.s.h. przewiduje, że zmiana postanowień umowy spółki wymaga zgody wszystkich wspólników, chyba że umowa stanowi inaczej.  Przepis ten, odwołując się do pojęcia „zgody” wskazuje, że zmiana umowy spółki osobowej wymaga złożenia zgodnych oświadczeń woli przez dotychczasowych wspólników, zbliżając formę zmiany umowy spółki do typowego aneksu. Jednocześnie, przepis ten zakłada, że do zmiany umowy spółki osobowej może dojść także w przypadku, gdy część wspólników jest przeciwna wprowadzeniu zmiany lub w ogóle nie ma kompetencji do wyrażenia swojego stanowiska w tym zakresie, co z kolei zbliża formę zmiany umowy spółki do typowej uchwały, która jest charakterystyczną formą podejmowania decyzji przez określone gremia. Taka sytuacja, która jest typowa dla podmiotów o charakterze korporacyjnym, ma miejsce w przypadku spółki z ograniczoną odpowiedzialnością czy  spółki akcyjnej, których akty korporacyjne (umowa lub statut) podlegają zmianie w drodze uchwał podejmowanych przez właściwy organ właścicielski. Jeżeli przyjąć założenie, że zmiana umowy spółki osobowej jest dokonywana poprzez złożenie przez jej wspólników zgodnych oświadczeń woli, taka czynność prawna jest objęta zakresem zastosowania przepisu art. 210 § 1 k.s.h. Jeżeli natomiast przyjąć, że do zmiany umowy spółki osobowej wymagane jest przeprowadzenie głosowania i oddania głosów o określonej treści przez określoną większość w celu podjęcia uchwały,  zastosowania art. 210 § 1 k.s.h. jest wątpliwe. W przeciwnym razie dochowanie szczególnych zasad reprezentacji spółki z ograniczona odpowiedzialnością będącej wspólnikiem spółki kapitałowej byłoby konieczne na każdym zgromadzeniu wspólników lub walnym zgromadzeniu, kiedy to wspólnikami głosującymi za podjęciem określonej decyzji byłby zarówno członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, jak i sama spółka (która to sytuacja pozostaje jednak poza zakresem regulacji art. 210 § 1 k.s.h.).

W dniu 7 września 2018 r., Sąd Najwyższy rozstrzygając zagadnienie prawne, podjął uchwałę, w której stwierdził, że jeżeli członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością jest wraz z tą spółką wspólnikiem spółki komandytowej, do wyrażenia przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością zgody na zmianę umowy spółki komandytowej – wymaganej na podstawie art. 9 k.s.h. – ma zastosowanie art. 210 § 1 k.s.h. (uchwała SN z 7 września 2018 r., sygn. akt: III CZP 42/18). W powyższym orzeczeniu Sąd Najwyższy rozstrzygnął zaprezentowane powyżej wątpliwości na rzecz koncepcji, zgodnie z którą zmiana umowy spółki osobowej  dokonywana jest w drodze aneksu poprzez wyrażenie zgody (złożenie oświadczenia woli) na taką zmianę przez dotychczasowych wspólników. Jest to pierwsze orzeczenie Sądu Najwyższego, które odnosi się do powyższego zagadnienia, dlatego trudno jeszcze mówić o ugruntowanym orzecznictwie w tym zakresie, niemniej jednak – jak to zazwyczaj bywa – czas pokaże, czy stanowisko takie zostanie powszechnie przyjęte w orzecznictwie. Niezależnie jednak od tego, powyższa uchwała Sądu Najwyższego ma istotny wymiar praktyczny. Wyznacza ona bowiem kierunek postępowania w przypadku zamiaru zmiany umowy spółki komandytowej (ale także umów spółek jawnych).

Nie ulega wątpliwości, że przestrzeganie powyższego standardu niejednokrotnie oznacza wyłącznie konieczność dochowania dodatkowego wymogu formalnego wynikającego z art. 210 § 1 k.s.h. W praktyce rzadkie bywają bowiem sytuacje, gdy w omawianej konfiguracji spółki osobowej (tj. gdy wspólnikiem spółki osobowej jest spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i członek jej zarządu), członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie reprezentuje także elementu właścicielskiego tej spółki. Zazwyczaj bowiem członek zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością będącej wspólnikiem spółki osobowej jest jednocześnie wspólnikiem kontrolującym tę spółkę z o.o.  Oznacza to, że reprezentacja spółki z ograniczoną odpowiedzialnością przez członka zarządu jest w takiej sytuacji wyłączona, ale taki członek zarządu, jako wspólnik tej spółki, taką reprezentację wyznacza. W takich sytuacjach, konieczność  dochowania wymogów art. 210 § 1 k.s.h. jawi się jako nadmierny formalizm. Należy jednak pamiętać, że w praktyce wachlarz sytuacji może być różny i  wówczas przepis art. 210 § 1 k.s.h. może spełniać przypisaną mu pierwotnie funkcję chroniącą spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością oraz jej właścicieli przed działaniami zarządu, które potencjalnie mogą być szkodliwe dla spółki z uwagi występującą tutaj formę konfliktu interesów.

W tych jednak przypadkach, które są najczęściej spotykane w obrocie, w celu uniknięcia nadmiernego sformalizowania procesu podejmowania decyzji, konieczne pozostaje rozważenie wykorzystania możliwości, jakie dają przepisy k.s.h. Jak wyżej wspomniano, zgodnie z art. 9 k.s.h., możliwe jest wyłączenie niektórych wspólników od podejmowania decyzji w sprawie zmiany umowy spółki osobowej. Wyłączeni wspólnicy nie mają wówczas wpływu na dokonywane zmiany umowy spółki a ich zgoda nie jest w tym zakresie wymagana. W przypadku, gdy wspólnikiem wyłączonym będzie spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, zmiana umowy spółki osobowej może być dokonana bez konieczności uzyskiwania jej zgody, co wyłącza z kolei konieczność stosowania w tym zakresie art. 210 § 1 k.s.h. Należy jednak pamiętać, że wyłączenie wspólnika od wpływu na treść umowy spółki powinno być dokonane z poszanowaniem innych przepisów prawa mających w takim wypadku zastosowanie.