Whistleblowing – czas na sygnalistów!
W ostatnim czasie możemy zaobserwować wzrost zainteresowania problematyką sygnalizacji naruszeń. Programy anonimowego raportowania nieprawidłowości zostały uruchomione m.in. przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Sygnalizacja znajduje się również w obszarze uwagi polskiego ustawodawcy. Czym jest whistleblowing? Jakie znaczenie ma polityka whistleblowing dla prawidłowego funkcjonowania organizacji? Wreszcie, jak obecnie kształtują się przepisy prawne dotyczące whistleblowingu? O tym w niniejszej publikacji.
Whistleblowing, co to takiego?
Przechodząc do meritum, zacznę od przybliżenia pojęcia Whistleblowingu (z ang. „to blow the whistle” – dmuchnąć w gwizdek). Otóż, jak podaje Transparency International w raporcie na temat whistleblowingu w Europie i prawnych zabezpieczeń dla whistleblowerów w Unii Europejskiej (raport dostępny na stronie https://www.transparency.org/whatwedo/publication/whistleblowing_in_europe_legal_protections_for_whistleblowers_in_the_eu), whistleblowing sprowadza się do ujawniania albo przekazywania informacji m.in. o przestępstwach (w szczególności dotyczących korupcji), przypadkach niedopełnienia obowiązków, nadużyciach władzy, nieprawidłowym wykorzystywaniu majątku i środków publicznych, marnowaniu zasobów publicznych, konflikcie interesów, jak również o wszystkich działaniach podejmowanych celem ukrycia patologii występujących w powyższych obszarach. Innymi słowy, jest to sygnalizowanie naruszeń, które ma zmierzać do wykrycia nieprawidłowości w różnych sferach funkcjonowania organizacji. Osoby zgłaszające naruszenia nazywane są whistleblowerami – w Polsce osoby te określa się mianem sygnalistów.
Sygnalizacja niezbędnym narzędziem zarządzania organizacją
Ukształtowanie systemu zgłaszania naruszeń różni się w zależności od rozmiaru organizacji. Whistleblowing może być oparty na raportowaniu wewnętrznym (kiedy to rolę sygnalistów pełnią członkowie organizacji), ale może też wykraczać poza strukturę organizacji i wykorzystywać usługi podmiotów trzecich (outsourcingu). Zapewnienie możliwości raportowania o nieprawidłowościach występujących w organizacji przez jej członków jest kluczowe z punktu widzenia skutecznego zarządzania organizacją m.in. poprzez ograniczanie ryzyka poniesienia przez organizację negatywnych skutków naruszeń, w szczególności kar pieniężnych lub utraty przez organizację wiarygodności biznesowej (np. jako partnera biznesowego, czy pracodawcy).
Posiadanie skutecznego narzędzia zabezpieczającego organizację przed naruszeniami jest obecnie szczególnie istotne, zważywszy na trend, który jest dostrzegalny przy ocenie nowych regulacji prawnych. Zarówno unijny jak i polski prawodawca, coraz częściej przewiduje dotkliwe sankcje finansowe w przypadku naruszenia obowiązujących przepisów prawa. Tytułem przykładu, można wskazać ustawę z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi, która weszła w życie w dniu 12 lipca 2017 r. Kara pieniężna przewidziana w jej przepisach, jaka może zostać nałożona na przedsiębiorcę naruszającego ustawę, została ukształtowana na poziomie 3 % obrotu osiągniętego w roku obrotowym poprzedzającym rok nałożenia kary. Z kolei Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z dnia 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) z dnia 27 kwietnia 2016 r. (tzw. RODO), które wchodzi w życie w dniu 25 maja 2018 r., daje Generalnemu Inspektorowi Ochrony Danych Osobowych możliwość nałożenia na przedsiębiorcę kary w wysokości do 4% całkowitego rocznego światowego obrotu lub 20.000.000 euro (w obecnym stanie prawnym najwyższa kara, jaka może zostać nałożona na przedsiębiorcę wynosi 50.000,00 zł). Ponadto Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 596/2014 w sprawie nadużyć na rynku oraz uchylające dyrektywę 2003/6/WE Parlamentu Europejskiego i Rady i dyrektywy Komisji 2003/124/WE, 2003/125/WE i 2004/72/WE (Market Abuse Regulation) (tzw. Rozporządzenie MAR), które weszło w życie 3 lipca 2016 r., przewiduje możliwość nałożenia na emitenta kary stanowiącej równowartość co najmniej trzykrotności zysku osiągniętego w drodze nadużyć na rynku lub co najmniej 15% obrotów. Przykładów podobnych regulacji jest więcej.
Potrzeba jednolitej regulacji
Obecnie w polskim porządku prawnym nie ma aktu prawnego regulującego kompleksowo problematykę raportowania o nieprawidłowościach. Wyróżnić można dwa obszary, w których obowiązują przepisy dotyczące whistleblowingu, a mianowicie obszar bankowości (Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 6 marca 2017 r. w sprawie systemu zarządzania ryzykiem i systemu kontroli wewnętrznej, polityki wynagrodzeń oraz szczegółowego sposobu szacowania kapitału wewnętrznego w bankach), a także sektor rynku kapitałowego (Rozporządzenie Ministra Rozwoju Finansów z dnia 25 kwietnia 2017 r. w sprawie odbierania przez Komisję Nadzoru Finansowego zgłoszeń naruszeń rozporządzenia 596/201). Poza tym w różnych aktach prawnych możemy odnaleźć przepisy, które częściowo odnoszą się do problematyki whistleblowingu. Mam tutaj na myśli w szczególności przepisy kodeksu postępowania karnego i kodeksu karnego, które przewidują m.in. społeczny obowiązek zawiadamiania o przestępstwie oraz przepisy kodeksu pracy formułujące obowiązek pracownika dbałości o dobro zakładu pracy, jego mienie i informacje poufne, czy też przestrzegania polityki antymobbingowej.
Niewątpliwie problematyka whistleblowingu wymaga interwencji polskiego ustawodawcy. Istnieje duża szansa, że niebawem zostanie opublikowany projekt ustawy dotyczący raportowania o naruszeniach oraz o ochronie prawnej sygnalistów. Jak oświadczył w odpowiedzi na interpelację poselską Wiceminister Sprawiedliwości Maricn Warchoł w Ministerstwie trwają prace nad przygotowaniem projektu ustawy w tym zakresie. W kolejnych wpisach dotyczących tematyki compliance będę informował o stanie prac legislacyjnych nad ustawą o whistleblowingu.
Jeżeli uważasz, że zawiadamianie o nieprawidłowościach jest tak naprawdę zwykłym donosicielstwem, zachęcam do zapoznania się z filmem autorstwa Karola Paciorka opublikowanym na kanale Youtube. Link do filmu znajdziesz poniżej.