Rodzaje, cel i najważniejsze skutki postępowań restrukturyzacyjnych

Z dniem 1 stycznia 2016 r. weszła w życie ustawa Prawo restrukturyzacyjne (dalej: pr. rest.). Ustawa ta stwarza dla przedsiębiorców nowe możliwości działania na wypadek ich niewypłacalności lub zagrożenia niewypłacalnością. Niezaprzeczalnie rok do roku przybywa postępowań restrukturyzacyjnych. Coraz więcej przedsiębiorców zadaje też pytanie, jakie są skutki, w tym korzyści wynikające z wszczęcia formalnego postępowania restrukturyzacyjnego. W niniejszym artykule zostaną krótko przedstawione rodzaje postępowań restrukturyzacyjnych, zostanie ponadto wskazane, w jakim celu wszczyna się takie postępowanie oraz jakie są tego skutki.

Rodzaje postępowań restukturyzacyjnych

Ustawodawca przewidział cztery rodzaje (warianty) postępowań restrukturyzacyjnych: (i) postępowanie o zatwierdzenie układu, (ii) przyspieszone postępowanie układowe, (iii) postępowanie układowe, oraz (iv) postępowanie sanacyjne. Wybór konkretnego wariantu postępowania zależy od aktualnej sytuacji prawno-ekonomicznej podmiotu, którego dotyczyć ma restrukturyzacja. Pierwszym czynnikiem decydującym o wyborze rodzaju postępowania jest próg wierzytelności spornych (są to wierzytelności skonkretyzowane np. poprzez wezwanie do zapłaty, notę księgową, fakturę VAT, ale kwestionowaną co do zasady lub wysokości przez dłużnika). Jeżeli suma wierzytelności spornych uprawniających do głosowania nad układem nie przekracza 15% sumy wszystkich wierzytelności uprawniających do głosowania nad układem to możliwe jest prowadzenie postępowania o zatwierdzenie układu lub przyspieszonego postępowania układowego. Jeżeli natomiast wierzytelności sporne przekraczają 15% sumy wszystkich wierzytelności wówczas możliwe jest prowadzenie postępowania układowego. Niejako przed nawias należy wyciągnąć postępowanie sanacyjne, gdyż o wszczęcie tego postępowania można wnioskować zawsze, tj. bez względu na procentowy stosunek wierzytelności spornych i niespornych.

Kolejnym czynnikiem decydującym o wyborze wariantu postępowania restrukturyzacyjnego powinno być ustalenie sytuacji ekonomicznej dłużnika. Jeżeli sytuacja ta jest stabilna, nie są prowadzone postępowania sądowe i egzekucyjne przeciwko dłużnikowi a wierzycieli jest stosunkowo niewielu oraz przeterminowanie należności nie jest znaczne, uzasadnione staje się wszczęcie postępowania o zatwierdzenie układu, które w zdecydowanej mierze jest postępowaniem pozasądowym prowadzonym przy udziale licencjonowanego doradcy restrukturyzacyjnego. Jednakże, w przypadku postępowania o zatwierdzenie układu, dłużnik otrzymuje ochronę przewidzianą przez prawo restrukturyzacyjne dopiero z dniem zatwierdzenia układu przez sąd. Na drugim biegunie znajduje się natomiast postępowanie sanacyjne, które powinno być prowadzone względem dłużnika, którego sytuacja wymaga jak najszybszej i najpełniejszej ochrony przed postępowaniami egzekucyjnymi. W przypadku postępowania sanacyjnego, prawo restrukturyzacyjne ochronę taką przyznaje dłużnikowi już z dniem otwarcia postępowania sanacyjnego. Ponadto podmiot kwalifikujący się do sanacji najczęściej wymaga najgłębszej restrukturyzacji mającej przywrócić mu zdolność do wykonywania zobowiązań, przy jednoczesnym największym ograniczeniu (a wręcz pozbawieniu) dłużnika zarządu nad jego przedsiębiorstwem. Przyspieszone postępowanie układowe i postępowanie układowe można natomiast umieścić pomiędzy postępowaniem o zatwierdzenie układu a sanacją, gdyż w tych postępowaniach, przewidziane przez przepisy skutki powstają z dniem otwarcia odpowiedniego postępowania (jak w postępowaniu sanacyjnym), jednakże ochrona przyznana dłużnikowi przed egzekucjami jest nieco słabsza, przy czym co do zasady zwykły zarząd nad przedsiębiorstwem jest pozostawiany w rękach dłużnika.

Cel postępowań restukturyzacyjnych

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pr. rest., ustawowym celem każdego postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie upadłości dłużnika przez umożliwienie mu restrukturyzacji w drodze zawarcia układu z wierzycielami. Prawo restrukturyzacyjne zakłada zatem prymat restrukturyzacji nad upadłością, co znajduje odzwierciedlenie m.in. w art. 12 ust. 2 pr. rest. który przewiduje, że jeżeli równolegle złożono wniosek o upadłość i wniosek o otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego, to sąd upadłościowy wstrzymuje rozpoznanie wniosku o ogłoszenie upadłości do czasu wydania prawomocnego orzeczenia w sprawie wniosku restrukturyzacyjnego.

W praktyce równie ważnym lecz niewyrażonym wprost celem postępowania restrukturyzacyjnego jest uniknięcie osobistej odpowiedzialności członków zarządów spółek kapitałowych. W tym zakresie szczególnie istotna pozostaje odpowiedzialność członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością wynikająca z art. 299 § 1 Kodeksu spółek handlowych. Zgodnie z tym przepisem, członkowie zarządu odpowiadają za zobowiązania spółki w przypadku, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna. Ponadto na analogicznych zasadach członkowie zarządów spółek z ograniczona odpowiedzialnością i spółek akcyjnych odpowiadają za zaległości podatkowe (art. 116 § 1 ordynacji podatkowej). Poza powyższą odpowiedzialnością, członek zarządu spółki kapitałowej może także zostać pociągnięty do odpowiedzialności odszkodowawczej za niezłożenie albo nieterminowe złożenie wniosku o ogłoszenie upadłości spółki (art. 21 ust. 3 ustawy Prawo upadłościowe). Jeżeli zatem członek zarządu wykaże, że we właściwym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu, zwalnia go to z osobistej odpowiedzialności opisanej powyżej.

Najważniejsze skutki postępowań restukturyzacyjnych

Do najważniejszych skutków wszczęcia postępowania restrukturyzacyjnego, z punktu widzenia dłużnika, można zaliczyć:

• zawieszenie postępowań egzekucyjnych i zabezpieczających dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem (art. 259 ust. 1, art. 278 ust. 1 pr. rest.), a w przypadku sanacji de facto wszystkich postępowań egzekucyjnych i zabezpieczających (art. 312 ust. 1 pr. rest.);
• niedopuszczalność wszczęcia nowych postępowań egzekucyjnych i zabezpieczających (art. 259 ust. 3 pr. rest. oraz art. 312 ust. 4 pr. rest.);
• możliwość uchylenia zajęć dokonanych przez organy egzekucyjne przed otwarciem postępowania restrukturyzacyjnego (art. 259 ust. 2 pr. rest. oraz art. 312 ust. 2 pr. rest.);
• zakaz wypowiedzenia przez wynajmującego lub wydzierżawiającego umowy najmu/dzierżawy lokalu lub nieruchomości, w której prowadzone jest przedsiębiorstwo dłużnika (art. 256 ust. 1 pr. rest.), jak również umów kredytu, ubezpieczeń majątkowych, leasingu, rachunku bankowego, poręczeń, gwarancji i akredytywy (art. 256 ust. 2 pr. rest.);
• zakaz spłacania przez dłużnika wierzytelności objętych z mocy prawa układem (art. 252 ust. 1 pr. rest.);
• w postępowaniu o zatwierdzenie układu, przyspieszonym postępowaniu układowym i postępowaniu układowym – ograniczenie zarządu własnego dłużnika nad przedsiębiorstwem poprzez powołanie nadzorcy sądowego, który m.in. musi wyrażać zgodę na czynności dłużnika przekraczające zakres zwykłego zarządu (art. 39 ust. 1 pr. rest.);
• w postępowaniu sanacyjnym – co do zasady odebranie dłużnikowi zarządu własnego nad przedsiębiorstwem i powołanie zarządcy (art. 288 ust. 2 pr. rest.);
• w postępowaniu układowym i sanacyjnym – wydanie dłużnikowi sum uzyskanych przez organy egzekucyjne a jeszcze niewydanych wierzycielowi (art. 278 ust. 2, art. 312 ust. 3 pr. rest.).

Podsumowując, wszczęcie formalnego postępowania restrukturyzacyjnego daje dłużnikowi swego rodzaju „parasol ochronny”, dzięki któremu dłużnik uzyskuje szansę na uzdrowienie swojego przedsiębiorstwa poprzez zawarcie układu z wierzycielami na warunkach satysfakcjonujących zarówno dłużnika jak i  wierzycieli. Pamiętać przy tym należy, że niejednokrotnie alternatywą dla postępowania restrukturyzacyjnego jest upadłość dłużnika, w ramach której stopień zaspokojenia wierzycieli jest zasadniczo niższy niż proponowany w ramach postępowania restrukturyzacyjnego.