Jest już czwarty projekt ustawy o jawności życia publicznego

Temperaturę debaty nad projektowaną ustawą o jawności życia publicznego świetnie obrazuje przebieg krótkich konsultacji publicznych, w ramach których do projektu zgłoszono ponad tysiąc uwag, opinii i propozycji, a w dwóch turach całodniowych konferencji uzgodnieniowych uczestniczyło kilkaset osób. Aktualnie proces legislacyjny znajduje się na etapie prac Komitetu Stałego Rady Ministrów, natomiast 9 stycznia 2018 r. na stronach Rządowego Centrum Legislacji opublikowano kolejną (czwartą) wersję projektu ustawy. Projektodawca zakłada, że nowe przepisy wejdą w życie 1 marca 2018 r.

Wpływ projektowanych zmian na biznes

Wprawdzie wciąż mamy do czynienia „tylko” z projektem ustawy o jawności życia publicznego, niemniej jak się wydaje wejście przepisów w życie jest nieuniknione, a z przeglądu czterech dotychczasowych projektów ustaw można odkodować charakter przyszłych regulacji. Niewątpliwie ustawa o jawności życia publicznego będzie miała niebagatelny wpływ na funkcjonowanie biznesu. Projekt zakłada, że wszystkie duże i średnie przedsiębiorstwa, a zatem takie, które w jednym z ostatnich dwóch lat obrotowych zatrudniały co najmniej 50 osób lub osiągnęły roczny obrót na poziomie przekraczającym 10.000.000 EUR bądź sumy ich aktywów ustalone na podstawie bilansu sporządzonego na koniec jednego z tych lat przekroczyły 10.000.000 euro, będą zobowiązane do stosowania wewnętrznych procedur antykorupcyjnych. Według ostatniego raportu Głównego Urzędu Statystycznego na temat stanu sektora MSP, w Polsce działa około 19.000 przedsiębiorców, których obejmie obowiązek wdrożenia takich procedur. Projektodawca określił, że stosowanie procedur antykorupcyjnych w przedsiębiorstwie to stosowanie środków organizacyjnych, kadrowych i technicznych mających na celu przeciwdziałanie tworzeniu otoczenia sprzyjającego przypadkom popełnienia przestępstw korupcyjnych, w szczególności:

• opracowanie i wdrożenie kodeksu antykorupcyjnego jednostki, jako deklaracji odrzucającej korupcję, podpisanego przez każdego pracownika i współpracownika;
• zapoznawanie osób zatrudnianych z zasadami odpowiedzialności karnej za przestępstwa korupcyjne;
• identyfikacja stanowisk w sposób szczególny zagrożonych korupcją, opracowanie zagrożeń korupcyjnych charakterystycznych dla jednostki;
• określenie i wdrożenie wewnętrznej procedury i wytycznych dotyczących otrzymywanych prezentów i innych korzyści przez pracowników;
• opracowanie procedur informowania właściwego kierownika jednostki o propozycjach korupcyjnych, a także sytuacjach rodzących podwyższone ryzyko korupcyjne;
• opracowanie i wdrożenie wewnętrznych procedur postępowania w sprawie zgłoszenia nieprawidłowości.

Obowiązkiem wdrożenia procedur antykorupcyjnych będą również objęte jednostki sektora finansów publicznych.

Projekt zobowiązuje do stosowania procedur o charakterze niepozornym i skutecznym, tym samym należy przypuszczać, że podmioty zobowiązane do posiadania wewnętrznych regulacji antykorupcyjnych będą wymagać od swoich partnerów biznesowych posiadania podobnych rozwiązań. Brak stosowania procedur albo stosowanie procedur pozornych lub nieskutecznych  może skutkować nałożeniem na przedsiębiorcę kary pieniężnej w wysokości do 10.000.000 złotych oraz wykluczeniem go na 5 lat z udziału w postępowaniach o udzielenie zamówienia publicznego.

Status sygnalistów  

W rozumieniu projektowanych przepisów za sygnalistę należy uważać osobę fizyczną lub przedsiębiorcę, których współpraca z wymiarem sprawiedliwości (polegająca na zgłoszeniu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa przez podmiot, z którym są związani umową o pracę, stosunkiem służbowym lub innym stosunkiem umownym) może niekorzystnie wpłynąć na ich sytuację życiową lub materialną i którym prokurator przyznał status sygnalisty. Nie odnosząc się do trybu nadawania statusu sygnalisty, zwrócić należy uwagę, że z chwilą poinformowania pracodawcy lub podmiotu, którego dotyczą informacje o zdarzeniach antykorupcyjnych, o nadaniu statusu sygnalisty, zgłaszającemu będzie przysługiwać szczególna ochrona. Uprawnienia wynikające z nadanego statusu będą przysługiwać sygnaliście, aż do czasu umorzenia albo zakończenia prawomocnym orzeczeniem postępowania karnego. Niemniej, prokurator będzie miał prawo uchylić postanowienie o nadaniu statusu sygnalisty w przypadku przedstawienia takiej osobie zarzutów popełnienia umyślnego przestępstwa ściganego z urzędu.

Ochrona i katalog uprawnień, które zostaną przyznane sygnaliście są stosunkowo szerokie. Po pierwsze sygnaliście ma przysługiwać od Skarbu Państwa zwrot kosztów zastępstwa procesowego w związku z poniesieniem przez niego negatywnych skutków dokonanego przez niego zgłoszenia wiarygodnych informacji o popełnieniu przestępstw. Po drugie bez zgody prokuratora pracodawca nie będzie mógł ani rozwiązać z sygnalistą umowy o pracę lub stosunku służbowego ani zmienić warunków umowy o pracę lub warunków stosunku służbowego na mniej korzystne dla sygnalisty, w szczególności w zakresie zmiany miejsca lub czasu wykonywania pracy lub służby albo warunków wynagradzania. Podobnie podmiot związany stosunkiem umownym z sygnalistą będącym przedsiębiorcą lub osobą fizyczną wykonującą zawód we własnym imieniu i na własny rachunek lub prowadzącą działalność w ramach wykonywania takiego zawodu nie będzie mógł ani rozwiązać z sygnalistą stosunku umownego lub stosunku służbowego ani zmienić warunków umowy lub stosunku służbowego na mniej korzystne dla sygnalisty. Ponadto, sygnaliście, z którym – wskutek zgłoszenia przez niego informacji o przestępstwach korupcyjnych – bez zgody prokuratora, rozwiązano stosunek pracy lub stosunek służbowy albo umowę ma przysługiwać odszkodowanie w określonej w projekcie ustawy wysokości.

W świetle projektowanych regulacji, przedsiębiorcy powinni jeszcze większą wagę położyć na aspekt wewnętrznego systemu zgłaszania naruszeń. Projekt ustawy przewiduje bowiem odstąpienie od nałożenia kary na przedsiębiorcę za niestosowanie procedur antykorupcyjnych bądź stosowanie tych procedur w sposób nieskuteczny lub pozorny, pod warunkiem, że przedsiębiorca zawiadomi organy ścigania o wykryciu działania korupcyjnego.  Z tych względów dla przedsiębiorstwa szczególnie ważne staje się samodzielne wykrycie naruszenia w ramach struktury organizacyjnej, aniżeli wszczęcie w tym zakresie postępowania przez organy ścigania.

Zakaz zatrudniania

Z perspektywy przedsiębiorców istotny jest również projektowany zakaz zatrudniania urzędników wskazanych w projektowanych przepisach lub zlecania im wykonywania innych odpłatnych zajęć przed upływem trzech lat od zaprzestania zajmowania przez te osoby stanowiska lub pełnienia funkcji jeżeli:

• brały udział w wydaniu rozstrzygnięć w sprawach indywidualnych dotyczących bezpośrednio tego przedsiębiorcy, wydawaniu wyroków lub decyzji administracyjnych;
• brały udział w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego lub w konkursie, którego wynikiem było zawarcie umowy dotyczącej robót, dostaw, usług lub zawarcie innej umowy z przedsiębiorcą albo nadzorowały lub były wyznaczone przez zamawiającego jako osoby odpowiedzialne za realizację takich umów;
• kierowały jednostką lub komórką organizacyjną, w której zapadło rozstrzygnięcie w zakresie powyżej wskazanych spraw.

Spod zakazu projektodawca wyłączył niektóre kategorie spraw, w których zapadały rozstrzygnięcia dotyczące przedsiębiorcy oraz takie, które zostały wydane wcześniej niż 4 lata przed zaprzestaniem zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji. Zakaz zatrudniania ma również nie obejmować osób, które brały udział w realizacji umowy zakończonej 4 lata przed zaprzestaniem zajmowania stanowiska lub pełnienia funkcji.

W projekcie ustawy znalazł się również obowiązek polegający na konieczności udostępniania na stronach internetowych przez przedsiębiorstwa państwowe i określone spółki informacji o wydatkach dokonywanych za pomocą służbowych kart płatniczych przez osoby, które mają prawo do korzystania z tych kart w związku z pełnieniem funkcji w tych podmiotach.

Wnioski

Uchwalenie projektowanych regulacji spowoduje, że tzw. biznes będzie zobowiązany do wdrożenia systemowych zmian i ukształtowania odpowiednich procedur antykorupcyjnych. Potrzeba zapewnienia stosowania skutecznych i niepozornych regulacji wewnętrznych będzie natomiast implikować konieczność realizacji funkcji compliance w ramach struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa. Warto zauważyć, iż zgodnie z projektem ustawy przedsiębiorcy będą mieć 6 miesięcy na wdrożenie wymaganych procedur. Początek roku i obecny etap prac legislacyjnych to właściwa pora na rozpoczęcie przygotowań.